به گزارش روابط عمومی سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی، ایوان تاریخی تلگرافخانه، ایوان شمالی صحن نو (آزادی) در حرم مطهر امام رضا (ع) است که به سبب مجاورت با ساختمان تلگرافخانه و سپس مخابرات حرم، این نام را به خود گرفته است.
این ایوان با عرض حدود ۷ متر، طول ۱۷ متر و ارتفاع تقریباً ۲۰ متر، از جمله شاهکارهای هنری دوره قاجار به شمار میآید.
در تزئینات داخلی ایوان تلگراف خانه، قابهای کاشی فوقالعاده زیبا به چشم میخورند که از دوره قاجار به یادگار ماندهاند و از حیث تنوع در طرح، ممتاز هستند.
در تزئینات آن، کاشیکاریهای نفیس با زمینه لاجوردی، کتیبههای نستعلیق سفید بر زمینه لاجوردی و تابلوهای کاشی زرد روشن با طرحهای گل و مرغ به چشم میخورند که این نوع طرح در دوره قاجار رایج بوده و در این ایوان نیز به کار رفته است.
کتیبههای نستعلیق بسیار برجستهای در این ایوان دیده میشود؛ یکی از آنها با مطلع «بیا ای لاجوردی طاق در گردون مینایی …» نوشته شده است، خطی با پسزمینه لاجوردی و متن سفید، که یکی از بهترین نمونههای خوشنویسی حرم محسوب میشود.
نمای بیرونی ایوان اما پیشینهای متفاوت دارد؛ ابتدا ساده آجری بوده، سپس آسیب دیده و نهایتاً در دهه ۱۳۴۰ شمسی کار کاشیکاری و تزیین نما توسط استادان دوره پهلوی انجام شده است.
ایوان تلگرافخانه زمانی ورودی مهمی به صحن نو (آزادی) حرم مطهر رضوی محسوب میشده، اما امروز و با توسعه این مکان مقدس، ایوان مذکور در مرکز اماکن متبرکه قرار دارد و گذری زیبا و چشمنواز برای عبور زائرانی است که میخواهند از صحن نو به کهنه بروند و یکی از فضاهای شاخص معماری و هنر اسلامی–ایرانی در مجموعه حرم به شمار میآید.
حالا نیز در تداوم پروژههای مرمتی صحنهای تاریخی حرم مطهر رضوی، عملیات مرمت ایوان کاشی کاری های ایوان تلگرافخانه در صحن آزادی به همت سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی درحال انجام است. این اقدام با نصب داربستها در بدنه و طاق ایوانها همراه بوده و اقدامات برای بازسازی، استحکامبخشی و مرمت تزئینات تاریخی این ایوان صورت می پذیرد.;
تاریخچه ساخت اولیه: دوره قاجار
تاریخچه تعمیرات:
- 1351 هجری قمری توسط طاهر رضوی مصنع التولیه ضمن چربه برداری اقدام به بازنصب و ساخت قسمت های مفقود و آسیب دیده کتیبه های ایوان شده است.
اقدامات جزئی برای بازنصب بدنه های داخلی در دهه 60 و 80 شمسی صورت گرفته است.
- مهر ۱۴۰۴ شمسی آغاز عملیات مرمت و استحکام بخشی سطوح کاشی کاری ایوان
مشخصات و ویژگی بنا
جنس سازه:
- ساختار اصلی بنا آجری می باشد.
تزئینات:
- پوسته تزئینی ایوان از کاشی هفت رنگی می باشد.
- ناحیه مقرنس این ایوان از نوع کاشی معرق اجرا شده است. همچنین در ناحیه رخ بام از کاشی هفت رنگی پیش بر استفاده شده است.
ویژگی های معماری:
کتیبه آیات قرآنی با خط ثلث
کتبه های فارسی با خط نستعلیق
استفاده از از طرح و نقوش گل و برگ سبک شیراز در کاشی های هفت رنگی
اقدامات پروژه مرمت ایوان تلگراف خانه صحن آزادی(نو):
- مرمت و استحکام بخشی سطوح کاشی کاری هفت رنگی نما و بدنه داخلی ایوان
- موزون سازی پوسته تزئینی کاشی کاری
- مستند سازی ساختار تاریخی و دوره های ساخت و تعمیرات ایوان
- اصلاح نورپردازی ایوان
