به گزارش روابط عمومی سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی، پروژه مسقفسازی نیمه جنوبی صحن جمهوری اسلامی و احداث رواق بزرگ امیرالمؤمنین(ع) از بهمنماه ۱۴۰۲ آغاز شده و هماکنون در حال اجراست. این طرح به عنوان یکی از متفاوتترین پروژههای توسعهای آستان قدس رضوی، با هدف افزایش فضای مسقف زیارتی و بر اساس نیازسنجی زائران و تأکید تولیت آستان قدس طراحی شده است.
رواق امیرالمؤمنین(ع) با ۱۳ هزار مترمربع زیربنا شامل ۷ هزار مترمربع فضای سرپوشیده و ۶ هزار مترمربع فضای روباز خواهد بود و پس از تکمیل، ۱۶ درصد به فضای زیارتی حرم میافزاید.
بخش روباز این رواق به عنوان «صحن بام» برای نخستینبار امکان زیارت در پشتبام حرم را با چشماندازی مشرف به گنبد مطهر فراهم میکند. دسترسی به این فضا از طریق پلهبرقی، آسانسور و پلههای ارتباطی پیشبینی شده است.
این طرح پس از بررسی در سه کارگروه نخبگانی با مشارکت بیش از ۲۰ استاد معماری و هنرهای اسلامی نهایی شده است. باتوجه به شکل هندسی صحن جمهوری، حدود نیمی از آن تا پایان اجرای پروژه به کارگاه عمرانی تبدیل شده است؛ با این حال نیمه شمالی صحن همچنان برای عبور و مرور زائران باز می باشد.
در رواق جدید، بهرهگیری از معماری خراسان قدیم و تزئینات چوبی فاخر در سقف و ستونها جلوهای متفاوت به فضای زیارتی میبخشد. همچنین نورپردازی صحن بام بهگونهای طراحی شده است که بدون ایجاد آلودگی نوری، امکان زیارت شبانه را نیز فراهم کند.
پایبندی به حفظ بافت تاریخی صحن جمهوری از اصول اصلی این پروژه است؛ به همین دلیل تخریبها به حداقل رسیده و نماهای جداره جنوبی به صورت جزءبهجزء برداشت، شناسنامهدار و در سردر جدید رواق نصب میشود. از مهمترین چالشهای فنی پروژه، تقویت فونداسیون سازه در عمق ۲۰ متری است؛ عملیاتی که با روشهای ویژه و بدون تخریب قبور زیرین انجام شد.
جابجایی 65 متری گلدسته ۲۱۰ تنی ضلع جنوبی صحن جمهوری
جابهجایی گلدسته صحن جمهوری اسلامی از مهمترین و پیچیدهترین مراحل اجرای رواق امیرالمؤمنین(ع) بود. وجود بهشت ثامن(ع) در زیر صحن و لزوم تقویت ستونها برای ایجاد زیارتبام، اجرای عملیات را به نهایت دقت رساند. ستونهای جدید در حدفاصل قبور و بدون کوچکترین آسیب ایجاد شد.
چالش اصلی، انتقال گلدستهای ۳۵ متری و ۲۱۰ تنی بود؛ آن هم در شرایطی که امکان ورود جرثقیل سنگین به حرم وجود نداشت. پس از بررسیهای تخصصی، تصمیم بر انتقال کامل سازه بدون تخریب گرفته شد. با ایجاد سکویی مبتنی بر ریل و تراورس و مهار دقیق بخشهای طلاکاریشده، گلدسته روی شاسی قرار گرفت.
عملیات از ۹ اسفند ۱۴۰۳ آغاز شد و پس از جداسازی فونداسیون، جابهجایی از صبح ۱۱ اسفند شروع و تا ساعت ۲۱ همانروز ادامه یافت. گلدسته در هر ساعت حدود ۶ متر حرکت کرد و در مجموع ۶۵ متر جابهجا شد.
با استقرار جدید، فاصله بین دو گلدسته صحن جمهوری از ۱۲۰ متر به ۵۰ متر کاهش یافت و مسیر اجرای رواق امیرالمؤمنین(ع) و زیارتبام آن هموار شد.
صحن جمهوری اسلامی که از سال ۱۳۶۸ در خدمت زائران است، اکنون پس از سه دهه، شاهد یکی از بزرگترین تحولات عمرانی خود است؛ تحولی مشابه مسقفسازی صحن قدیم امام خمینی(ره) در سال ۱۳۸۱.
ویژگیهای معماری و تزئینات رواق جدید امیرالمؤمنین(ع)
۱. الهامگرفته از معماری خراسان قدیم
در طراحی این رواق، الگوی اصلی بر پایه معماری اصیل خراسان، یعنی همان سبک تاریخی حرم رضوی و مدارس کهن این منطقه است.
۲. استفاده از تزئینات چوبی فاخر
سقف و ستونهای رواق جدید امیرالمومنین با تزئینات چوبی فاخر برگرفته از معماری خراسان قدیم کار خواهد شد. این بخش از تزئینات یکی از شاخصههای متمایز این پروژه نسبت به سایر رواقهای جدید حرم است.
۳. هماهنگی با معماری قدیمی صحن جمهوری اسلامی
نمای جدارههای سردر جنوبی صحن جمهوری اسلامی بهصورت جزءبهجزء برداشته و شناسنامهدار شده است تا دوباره در ورودی جدید رواق امیرالمومنین نصب شود. به این ترتیب چهره تاریخی صحن در پروژه جدید ادغام شده، نه حذف.
۴. نورپردازی کنترلشده و غیرآزاردهنده در بام
در فضای صحن بام رواق امیرالمونین(ع) از المان های نوری به نحوی استفاده شده تا بدون ایجاد آلودگی نوری و خودنمایی در مقابل نشانه های اصلی همچون گنبد مطهر، گنبد مسجد گوهرشاد و مناره ها امکان زیارت برای زائران در شب فراهم شود.
5. طراحی متفاوت «صحن بام»
روی سقف رواق، فضای زیارتی روباز ایجاد میشود که ویژگیهای خاصی همچون دید مستقیم و مشرف به گنبد مطهر، طراحی آرام، ملایم و بدون تزئینات پرحجم و رعایت کامل استانداردهای ایمنی دارد.
6. حفظ مناره و المانهای تاریخی صحن
مناره موجود در ضلع جنوبی صحن جمهوری اسلامی حفظ شد و تنها با جابهجایی حدود 65 متری در موقعیت جدید نصب شد. این انتقال بهگونهای انجام میشود که ارزش تاریخی و بصری مناره کاملاً باقی ماند.
اهداف ساخت رواق امیرالمؤمنین(ع)
افزایش فضای زیارتی سرپوشیده در حرم مطهر رضوی
ایجاد فضای زیارتی جدید در بام (صحن بام) برای استفاده زائران
افزایش ۱۶ درصدی فضای زیارتی حرم مطهر امام رضا(ع)
رعایت معماری قدیمی صحن جمهوری و حفظ جدارهها و منارههای موجود
جابهجایی گلدسته صحن جمهوری اسلامی
فراهم کردن دید مشرف به گنبد مطهر از فضای بام
حفظ قبور زیرین صحن جمهوری و اجرای عملیات تقویت سازه بدون تخریب آنها
اقدامات پروژه رواق امیرالمؤمنین(ع)
تخلیه اتاق های اماکن نیمه جنوبی صحن جمهوری اسلامی
جمع آوری حوض و سنگفرش نیمه جنوبی صحن جمهوری
حصارکشی بهشت ثامن در زیر صحن
جمع آوری نماهای جداره صحن
تخریب بتن کف صحن و سقف بهشت ثامن
چاه کنی و آرماتوربندی چاه
بتن ریزی شمع ها و چاه ها
جوشکاری اسکلت
جابجایی مناره که به ترتیب شامل مراحل سونداژ و آزمایش، بتن ریزی مسیر و تراورس ها، ریل گذاری، جوشکاری شاسی و سازه های مهار، نصب جک و متور، جابجایی.
قالب بندی سقف
بتن ریزی سقف
قالب بندی ستون و دیواره های بتنی و بتن ریزی
اجرای نمای کاشی و بازنصب آرایه ها
اجرای عایق ضد حریق
اجرای وال پست و دیوارچینی
شاسی کشی و زیرسازی نما
اجرای نمای چوب شامل برشکاری، رنگ و نصب
