ساعت قدیمی صحن آزادی

صحن ها

صحن آزادی

ساعت قدیمی صحن آزادی حرم مطهر امام رضا(ع)، ساعتی بزرگ و کهن است که در برج بالای ایوان جنوبی صحن آزادی، نصب شده و مشرف به رواق امام(ره) است.
این ساعت که اولین و قدیمی ترین ساعت آستانه است، ساخت منچستر انگلستان بوده و در زمان ناصرالدین شاه قاجار توسط امین الملک صدراعظم ایران، وقف آستان مقدس حضرت رضا(ع) شده است.
تاریخ موجود در پیاله زنگ ساعت نشان دهنده سال 1893 میلادی است که مربوط به 110سال قبل است. این ساعت، ابتدا در برج بالای ایوان غربی صحن انقلاب اسلامی (صحن کهنه) قرار داشت و حدود 54 سال قبل، از آن جا به بالای ایوان جنوبی صحن آزادی (صحن نو) یعنی مکان فعلی آن انتقال یافت.
ظاهراً علت انتقال ساعت به این مکان، به دلیل نشست پایه های سردر ایوان صحن انقلاب اسلامی، به واسطه سنگینی ساعت و پیاله های آن بوده، که پس از ترمیم و استحکام شکست آن، ساختمانی از بتن در بالای ایوان ساخته شد و با کاشی معرق تزیین شد. سپس ساعت خطی را که مرحوم عبدالحسین معاون از هامبورگ آلمان خریداری کرده بود، جایگزین این ساعت کردند.
جالب است بدانید، ساعت صحن آزادی، در ابتدا به وسیله هندل دستی و بزرگی، کوک می شد که پس از ورود برق به مشهد، این ساعت نیز برقی شد. این ساعت در حال حاضر به وسیله الکتروموتوری کار می کند که هر 42 ساعت یک بار کوک می شود و چنانچه با قطع برق مواجه شود، کوک آن تا 42 ساعت فعال خواهد بود.

ایوان مقصوره

صحن ها

مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد حرم امام رضا (ع) از جمله مساجد چهار ایوانی است، با این تفاوت که در انتهای هیچ کدام از ایوان‌ها، تالار مربع گنبدداری دیده نمی‌شود و تنها با عقب رفتن بخشی از دیواره‌های ایوان جنوبی، فضای مربعی را به وجود آورده و بر آن گنبدی ساخته‌اند.
این مسجد، چهار ایوان با سر درهای مرتفع دارد که به قرینه در وسط چهار ضلع مجموعه مسجد بنا شده و بزرگ‌ترین آن‌ها ایوان مقصوره نام دارد که در ضلع جنوبی (قبله) صحن واقع است که در این ایوان، محراب زیبایی قرار دارد که حاشیه اطراف آن با کاشی‌های معرق و آیة‌الکرسی تا الی النور مزین است و پایه‌های داخلی ایوان با سنگ‌های مرمر سفید زینت یافته است.

ساعت بزرگ صحن انقلاب اسلامی

صحن ها

صحن انقلاب اسلامی

یکی از ساعت های حرم امام رضا (ع) در بالای ایوان غربی صحن انقلاب اسلامی معروف به «ایوان ساعت» قرار دارد که به ساعت «معاون» نیز معروف است؛ این ساعت را مرحوم عبدالحسین معاون، از هامبورگ آلمان (و به نقلی از سوئیس) خریداری کرد و با کشتی به بندر خرمشهر آورده، از آنجا به تهران و مشهد انتقال یافت و در اسفندماه 1333 شمسی به آستان قدس تقدیم شد. این ساعت در فروردین سال 1334 توسط محمد حسین صالحی ساعت ساز در برج ساعت نصب شد. بدنه ساعت، سال ساخت آن را 1945 میلادی نشان می دهد.
این ساعت دارای سه دستگاه مجزا شامل دستگاه کوک،دستگاه زنگ ربع زن و دستگاه زنگ ساعت زن است. ساعت روزی دوبار از طریق یک سیم بکسل به طول 14 متر به وسیله الکتروموتور کوک می‌ شود و در مواقع خاموشی تا مدت 24 ساعت کار می‌کند. در صورت خاموشی ممتد، ساعت به وسیله هندل دستی کوک می شود.
عقربه های آن درشت و نوشته ها و ارقام برای همگان روشن و قابل رؤیت است و در فواصل معین زنگ می زنند و وقت را اعلام می کنند.

ایوان طلا

صحن ها

صحن انقلاب اسلامی

اولین ایوان ساخته‌شده در صحن انقلاب اسلامی (عتیق)، ایوان جنوبی یا همان ایوان طلا است. احداث بخش‌هایی از ضلع جنوبی صحن انقلاب اسلامی در زمان سلطان حسین بایقرای تیموری، توسط وزیر دانشمندش، امیرعلی‌شیر نوایی، در سال ۸۷۵ قمری آغاز شد و به‌دنبال آن، ایوان ضلع جنوبی (متصل به حرم مطهر) همراه با غرفه‌هایی در مجاورت ایوان بنا شد و به ایوان «امیرعلی‌شیر نوایی» معروف شد.
درعین‌حال چون در محل صحن عتیق، قبل از احداث، مدارس دینی قرار داشت و امیرعلی نمی‌خواست اجباراً اقدام به تخریب آن‌ها کند، اتمام بنای صحن در زمان شاه‌عباس صفوی صورت گرفت و در واقع برای تکمیل صحن، از هنر معماری دوران صفوی، در ادامۀ همان معماری تیموری، استفاده شد.
نام سلطان حسین بایقرا بر کتیبۀ سر در ایوان طلای صحن عتیق نقش بسته است و ازآنجاکه طلاکاری آن در عهد نادرشاه صورت گرفت، به «ایوان نادری» نیز معروف شده است. عرض ایوان جنوبی ۸۰/۷ و طول آن ۷۰/۱۴ و ارتفاع آن ۴۴/۲۱ متر است.

پنجره فولاد

صحن ها

صحن انقلاب اسلامی

پنجره فولاد پنجره‌ای از جنس فولاد که در نزدیک‌ترین مکان به ضریح در صحن انقلاب کنونی (کهنه و عتیق سابق) در حرم امام رضا(ع) نصب شده است. نخستین بار این پنجره در سال ۸۱۷ق به‌دستور شاهرخ تیموری، فرزند و جانشین تیمور گورکانی، نصب شد. هدف از نصب این پنجره این بود افرادی که عذر دارند بتوانند ضریح را از پنجره‌های مشبک ببینند و زیارت‌نامه بخوانند؛ اما پس از مدتی به سبب شفای بیماران و حاجت گرفتن افراد، به محلی برای رجوع همه زائران تبدیل شد.
در دوره قاجاریه و با دستور ناصرالدین شاه، پنجره جدیدی از جنس برنز برای این محل در نظر گرفته شد.
پس از انقلاب اسلامی ایران نیز پنجره فولاد قبلی با پنجره‌ای از جنس برنز و روکش طلا تعویض شد.
اما غیر از پنجره فولاد اصلی که در صحن انقلاب قرار دارد، ۵ پنجره دیگر هم در حرم مطهر وجود دارد که معروف ترین آن، پنجره ای است که صحن جمهوری اسلامی و البته جدیدترین این پنجره ها هم پنجره رواق دارالجه است.

آرامگاه شیخ حرعاملی

صحن ها

صحن انقلاب اسلامی

شیخ المحدثین محمد بن حسن معروف به شیخ حر عاملی از معاریف و دانشمندان شیعی و صاحب کتاب مشهور وسائل الشیعه است. وی در سال 1023 ه.ق در جبل عامل لبنان متولد شد.

شیخ حر عاملی در سن چهل سالگی و در سال ۱۰۷۳ هجری قمری برای زیارت، از جبل عامل به عراق عزیمت نمود. سپس ایشان برای زیارت حرم امام رضا(ع) به ایران سفر کرد. شیخ حر عاملی، پس از ورود به ایران، مدتی در اصفهان سپری نمود، در آن جا با علامه مجلسی همراه شد و محبوب پادشاهان صفوی قرار گرفت.

شیخ حر عاملی زمانی که برای زیارت امام رضا(ع) به مشهد آمد آن جا را مکان مناسبی برای سپری کردن زندگی دید. شیخ حر عاملی در مدت ۲۶ سال زندگی در مشهد، مولف و مدرس کتابهای فقهی و شیخ الاسلام بود. ایشان، کتاب معروف وسائل الشیعه که درباره مباحث فقهی است و همواره مورد توجه مجتهدان و فقها بود را نوشته است.

آرامگاه شیخ حرعاملی در شمال شرقی صحن انقلاب در قسمت تحتانی غرفه های مدرسه میرزا جعفر و در یکی از حجره ها واقع شده است. آرامگاه شیخ عاملی قدمتی در حدود 650 سال دارد، اما در سال 1365 بازسازی و مرمت شده است. بقعه وی چند پله از صحن پایین تر است و ایوان کوچکی در آن وجود دارد. یک ضریح نقره ای این ایوان را از حرم جدا می کند و قبر ایشان درست در وسط آن قرار گرفته است. شیخ المحدثین محمد بن حسن معروف به شیخ حر عاملی از معاریف و دانشمندان شیعی و صاحب کتاب مشهور وسائل الشیعه است. وی در سال 1023 ه.ق در جبل عامل لبنان متولد شد.

آرامگاه شیخ نخودکی

رواق ها

رواق زیرسطحی دارالحجه

حاج‌شیخ حسنعلی اصفهانی (مقدادی اصفهانی)، مشهور به نخودکی، فرزند ملا علی‌اکبر، در سال ۱۲۷۹ قمری در اصفهان متولد شد. پدرش او را از همان کودکی در هر سحرگاه بیدار می‌کرد و با نماز و دعا آشنا می‌کرد. ایشان بیشتر شب‌ها را تا صبح بیدار می‌ماند و از ۱۵‌ سالگی تا پایان عمر پربرکتش، هرساله ماه‌های رجب، شعبان، رمضان و ایام‌البیضِ هر ماه را روزه‌دار بود و شب‌ها تا صبح را بیتوته می‌کرد.
حاج شیخ حسنعلی، خواندن و نوشتن و زبان و ادبیات عرب را در اصفهان فرا گرفت و فقه و اصول و منطق و فلسفه را نزد آخوند ملا محمد کاشی و میرزا جهانگیرخان قشقایی تلمذ کرد و تفسیر را از محضر حاج‌سید سینا، پدر سیدجعفر کشفی و تنی چند از دانشوران آن عصر بهره جست. او سال ۱۳۰۳ قمری عازم مشهد شد و یک سال در این شهر اقامت کرد و سال بعد برای تکمیل معارف الهی به نجف مشرف شد و نزد سیدمحمد فشارکی و سیدمرتضی کشمیری و ملا اسماعیل قره‌باغی دانش آموخت. سال ۱۳۱۱ قمری، بار دیگر به مشهد سفر کرد و تا سال ۱۳۱۴ قمری در مشهد ماند.
در سال ۱۳۱۵ قمری، حاج شیخ حسنعلی به اصفهان بازگشت و پس از توقف کوتاهی عازم نجف شد و تا سال ۱۳۱۸ قمری، در آنجا ماند. در نجف در مسجد کوفه، سهله، مقبرۀ کمیل و میثم تمار به زیارت و عبادت می‌پرداخت. سال ۱۳۱۹ قمری، بار دیگر به اصفهان بازگشت.
دل‌باختگی به مقام ولایت، حاج‌شیخ حسنعلی را چندین بار به عتبات کشید؛ تا اینکه در سال ۱۳۲۹ قمری به مشهد عزیمت کرد و تا پایان عمر در مشهد اقامت داشت.
یک ماه آخر عمر در منزل بستری بود. تا اینکه روز ۱۷ شعبان سال ۱۳۶۱ قمری، در ۸۲سالگی چشم از عالم ماده بست و جنازه‌اش در صحن انقلاب حرم مطهر امام‌رضا (علیه السلام)، کنار ایوان عباسی دفن شد. در حال حاضر، سنگ قبر ایشان در رواق دارالحجه قرار دارد.

موزه مرکزی

صحن ها

صحن کوثر

این موزه بزرگ در چهار طبقه، نمایشگاهی بزرگ است که سالهای طولانی زائران و مجاوران بارگاه ملائک پاسبان امام رضا(ع) را به دیدن اشیای گرانبهای خود فراخوانده است.
در طبقه زیرین ساختمان، تمبرها و اسکناس های رایج دویست سال گذشته ایران و جهان به نمایش گذاشته است. در گنجینه تمبر و اسکناس که به سال 1369 گشایش یافته است 1656 قطعه تمبر ایرانی از ابتدای تاریخ انتشار این اوراق در ایران تا زمان حاضر، 750 قطعه تمبر خارجی از 180 کشور جهان نگه‌داری می شود و در کنار آن 248 برگ اسکناس که سیر تاریخ چاپ آن را در ایران به نمایش می‌گذارد و 117 برگ اسکناس از 60 کشور جهان به چشم می‌خورد.
گنجینه تاریخ مشهد وگنجینه سکه و مدال در طبقه همکف موزه مرکزی قرار دارند. در بخش نخست آن اشیای کاربردی در حرم مانند وسایل شستشو، گلگیر شمع، وسایل روشنایی و قفل و کلیدها در کنار اشیای مربوط به ساختمان حرم مانند درها، پنجره‌ها، محرابها و ضریح قدیمی نگه‌داری می‌شود.
وجود سکه‌های ولایت عهدی حضرت رضا (ع)، سنگاب بزرگ قدیمی خوارزمشاهی از سنگ کلریت یک پارچه تراشیده شده و دارای کتیبه‌ها و نقوش زیبا، محراب زرین‌فام و پرده تعزیه‌خوانی از جمله اشیای مهمی است که در موزه تاریخ مشهد توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند.
308 عدد سکه و 118 عدد جام و مدال که در آن سکه‌هایی از قرن چهارم قبل از میلاد تا دوره صفویه به چشم می‌خورد و مدالهای اهدایی قهرمانان، پهلوانان و نخبگان ایران از جمله جهان پهلوان غلامرضا تختی و نشان‌های مرحوم رضا صادقی برگزیده المپیاد جهانی ریاضی از جمله دیدنیهای گنجینه سکه و مدال است.
508 قطعه از شگفت انگیزترین موجودات دریایی، صدف و حلزون که بخشی از مجموعه اهدایی محمد سعید فؤاد وهبه از کشور سوریه است و نیز ماهی شیطان دریا از جذابترین دیدنیهای گنجینه صدف، حلزون و نرم‌تنان دریایی است.
هنر وقتی به تعالی و کمال خود می‌رسد که با عشق و ارادت به ولایت آمیخته گردد و در این مسیر اثری خلق شود. تابلوی عصر عاشورا اثر استاد محمود فرشچیان به همراه 15 تابلوی دیگر از آثار هنرمندانی چون استاد محمد غفاری (کمال الملک)، استاد عباس کاتوزیان و ویلیام جیمز، گنجینه هنرهای تجسمی را در طبقه نخست ساختمان موزه مرکزی زینت داده است.
گنجینه نجوم و ساعت، گنجینه سلاح و گنجینه ظروف از دیگر گنجینه‌های موزه مرکزی آستان قدس رضوی می‌باشند که همه ساله در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارند.

موزه تخصصی فرش

صحن ها

صحن کوثر

مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی با بیش از یک میلیون بازدیدکننده در سال یکی از بزرگترین و غنی‌ترین مجموعه‌های موزه‌ای در ایران است که بناهای تاریخی آن جلوه‌گر شش قرن تزئینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان دهنده انواع هنرها و صنایع‌دستی ساخته شده طی ده قرن گذشته می‌باشد.
موزه فرش آستان قدس رضوی به‌ عنوان بخشی از این گنجینه، در کنار فرش‌‌های بی‌نظیر و نفیس خود،‌ آثار ارزشمندی شامل قالی، قالیچه و تابلوفرش با موضوع حضرت‌رضا‌(ع) در معرض نمایش قرار داده شده است.
موزه تخصصی فرش آستان قدس رضوی واقع در صحن کوثر حرم مطهر به‌ عنوان بخشی از این گنجینه، در کنار فرش‌‌های بی‌نظیر و نفیس خود،‌ آثار ارزشمندی شامل قالی، قالیچه و تابلوفرش با موضوع حضرت‌رضا‌(ع) در معرض نمایش قرار داده است.
این موزه‌ی فاخر و ارزشمند در مجموعه‌ موزه‌ی آستان قدس رضوی ساخته شده است. این بخش به صورت جداگانه از سال 1382 تا سال 1389 برای نمایش دادن هنر ارزشمند فرش بافی و فرش‌های فاخر و نفیس بافته شده در آستان قدس در ساختمان سه طبقه‌ با زیربنای 6600 مترمربع راه‌اندازی شد. در این موزه هر طبقه به بخش خاصی اختصاص یافته است:
طبقه اول: برای نمایش قالی‌ها و فرش‌های بافته شده در نواحی مرکزی و شرقی ایران که از زیبایی نظیر ندارند. همچنین قالی‌های پرده‌ای نیز در این طبقه نگهداری می‌شوند.
طبقه دوم: محل نشان‌دادن قالی‌ها و فرش‌های بافته شده در مناطق غرب و شمال غربی ایران و همچنین قالیچه‌ها و گلیم‌های بافته شده توسط هنرمندان فرشباف عشایر و ایلات کشور
طبقه سوم: نمایشگاه قالی‌ها و گلیم‌های بافته شده در دوره‌ی صفوی و فرش‌های بزرگ بافته شده در مشهد

دانشگاه علوم اسلامی رضوی

بست ها و ورودی ها

بست شیخ طبرسی

دانشگاه علوم اسلامی رضوی اولین مجموعه با رویکرد تلفیقی حوزوی دانشگاهی در ایران است که در هجدهم مرداد 1363 همزمان با تشکیل نخستین کنگره جهانی امام رضا علیه السلام رسماً افتتاح شد؛ مجموعه‌ای برآمده از دو مدرسۀ قدیمی و باسابقه میرزا جعفر و خیرات‌خان که در سال 1374 با تصویب اساسنامة آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی، برنامة آموزشی آن به تصویب شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم رسید.
این دانشگاه با تأکید بر اصالت حوزوی و با رسالت تربیت فقیه، مبلغ، محقق و مدرس در رشته‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی، به جذب و تربیت طلبه دانشجویان در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری اهتمام داشته و دارد.

رواق امام خمینی(ره)

صحن ها

صحن پیامبر اعظم(ص)

رواق امام خمینی (ره) همان صحن سابق امام خمینی (ره) است که در مجاورت مسجد گوهرشاد قرار دارد و از شمال به تالار تشریفات حرم مطهر و رواق‌های شیخ بهایی، دارالعباد، دارالزهد و نیز صحن آزادی ارتباط دارد.
در پی افزایش روزافزون و نیاز مبرم به توسعه فضاهای سرپوشیده، طرح تغییر صحن امام به رواق امام خمینی(قدس سره) مورد تصویب قرار گرفت و عملیات اجرایی آن از اواخر سال 1381 آغاز شد.
زیربنای این رواق 22000 متر مربع در دو طبقه است. از این زیربنا، مساحت 9840 متر مربع به رواق، 7600 متر مربع به شبستان رواق و مساحت 4600 متر مربع به فضاهای جنبی اختصاص یافته است.
در طرح معماری این صحن دهانه‌‌های وسیع با حداقل ستون‌گذاری مد نظر بوده است که به منظور جلوگیری در از بین رفتن دید گنبد بارگاه مطهر حضرت رضا (علیه السلام)، ارتفاع سقف تا کف، در طبقه زیر زمین 5/60 متر و در طبقه همکف 14 متر در نظر گرفته شده است.
محور به محور هر ستون در طبقه زیرزمین 8/94 و در شبستان همکف 17/88 است.
بدنه رواق امام خمینی (قدس سره) از کاشی معرق و سقف آن از گچ و آیینه و شبستان آن با آیینه، گچ و سنگ است.
این رواق دارای سه ورودی اصلی از طرف مسجد گوهرشاد، صحن‌‌های جامع و آزادی است. از جمله ویژگی‌‌های معماری این رواق، می‌توان به انطباق طرح معماری بنا با سازه آن و عدم هرگونه دخل و تصرف در معماری گذشته اطراف صحن (مسجد گوهرشاد) اشاره کرد.

ورودی پارکینگ یک

صحن ها

صحن پیامبر اعظم(ص)

میزبانی شایسته از خیل عظیم زائران حضرت رضا(ع) همواره یکی از مهمترین دغدغه های خادمان حضرت در آستان قدس رضوی بوده است. یکی از اسباب پذیرایی تامین جای پارک برای زائران و مجاورانی است که در طول روز و شب و از دور و نزدیک مشرف به زیارت حضرت دوست می شوند. آستان قدس رضوی فرای وظایف خود و در حد امکان تاکنون سعی بر ایجاد و ساماندهی فضای پارک برای زائران رضوی کرده است. بخش مهمی از این فضای پارک همزمان با ساخت زیرگذر حرم مطهر رضوی و در فضای زیرسطحی در مجاورت این گذرگاه ایجاد شد. در این بستر سازی و در مساحتی حدود 100 هزار مترمربع چهار پارکینگ با گنجایش 2000 جای پارک تعبیه شد.

فضای پارکینگ زیرسطحی یک با ظرفیت حدود 1300 جای پارک که ورودی آن از ورودی به زیرگذر در خیابان شیرازی می باشد در اختیار زائران قرار گرفته است.

باب الرضا(ع)

صحن ها

صحن پیامبر اعظم(ص)

ورودی «باب الرضا(ع)» یکی از ورودی ‎های اصلی حرم مطهر امام رضا(ع) است که در صحن پیامبر اعظم (ص) (بزرگ‌ترین صحن حرم مطهر) قرار گرفته است.
این ورودی که در خیابان امام رضا(ع) و میدان بیت‌المقدس (فلکه آب) واقع شده، در طرح توسعه حرم امام رضا(ع) در سال ۱۳۸۱ش تجدید بنا شد. باب الرضا در کنار باب الجواد، ورودی‌های سمت جنوبی هستند و به صحن پیامبر اعظم(ص) (صحن جامع رضوی)، بزرگ‌ترین صحن حرم رضوی متصل می‌شوند.

ایوان ولی عصر (عج)

صحن ها

صحن پیامبر اعظم(ص)

ایوان ولی عصر (عج) یا قبله صحن پیامبر اعظم (ص) (صحن جامع رضوی سابق) بزرگ‌ترین ایوان حرم امام رضا (ع) است. لچکی‌های نمای ایوان‌ها با کاشی‌های معرق سورمه‌ای مزین به نقوش اسلیمی، ختایی و ترنج، به رنگ‌های فیروزه‌ای، سفید و زرد کار شده است.
ایوان ولی عصر صحن پیامبر اعظم (ص) در دهه 1380 شمسی تکمیل شده، این ایوان بزرگ‌ترین و مرتفع‌ترین ایوان حرم امام رضا (ع) است که نماد بزرگ‌ترین آرزوی دل هر شیعه نیز هست. ایوان ولی عصر (عج) با احتساب دو ایوان جانبی و فضاهای پشت آن‌ها هزار و 740 مترمربع مساحت دارد. سازه ایوان از ترکیب فلز و بتن مسلح است و دو گلدسته بزرگ طرفین آن، در پشت دو ایوان جانبی قرار گرفته است.
ارتفاع ایوان ولی عصر صحن پیامبر اعظم (ص) حرم امام رضا (ع)، 31، دهانه 3.16، عمق 3.9 و ارتفاع آن تا تیزه طاق، 23 متر است که از دو طرف، به ایوان‌های جانبی درگاه دارد. در پشت ایوان، فضایی مربع شکل به ابعاد 5.17 در 5.17 متر قرار دارد که در ضلع جنوبی آن، محرابی به عمق سه و دهانه 5.4 متر و در مقابل محراب، مکان استقرار امام جماعت در عمق 5.2 متری واقع است.
ازاره نمای بیرونی ایوان به ارتفاع 3.2 متر از سنگ مرمر است و پیشانی و طرفین ایوان قبله صحن پیامبر اعظم (ص) با هره‌های آجری قاب بندی شده است. لچکی‌های نمای ایوان‌ها با کاشی‌های معرق سورمه‌ای مزین به نقوش اسلیمی، ختایی و ترنج، به رنگ‌های فیروزه‌ای، سفید و زرد کار شده است.
دورنمای بیرونی ایوان با کتیبه‌های ثلث، قاب‌بندی شده و مقرنس‌های ریز و پرکار زیر طاق اصلی با کاشی‌های معرق مزین به نقوش هندسی و گیاهی پوشیده شده است. همچنین، کتیبه‌های قرآنی به خط ثلث جلی در نمای داخلی ایوان اجرا شده است.
فضای پشت ایوان با گچ و آجر پوشش یافته و با کاربندی و مقرنس کاری تزیین شده است. لچکی طاق‌ها و طاق نماهای داخلی ایوان قبله صحن پیامبر اعظم (ص) حرم امام رضا (ع) با کاشی‌های معرق مزین به نقوش گیاهی و هندسی آراسته شده و با هره‌های آجری و نوارهای فلزی به رنگ طلایی، قاب بندی شده است.
همچنین سقف فضای داخلی ایوان ولی عصر (عج) صحن پیامبر اعظم (ص)، به شکل زیبایی مقرنس کاری شده و کاربندی اطراف آن نیز در کنج‌ها به مقرنس کاری منتهی شده است.
گفتنی است، همزمان با مبعث حضرت محمد (ص) در سال 99، آیین تغییر نام صحن جامع رضوی به صحن پیامبر اعظم (ص) با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مروی، تولیت آستان قدس رضوی و جمعی از مسئولان کشوری و استانی در حرم امام رضا (ع) برگزار شد.

ورودی صحن کوثر

صحن ها

صحن کوثر

یکی از ورودی ها به حرم مطهر رضوی، ورودی صحن کوثر حرم امام رضا (ع) می باشد که در جنوب شرقی حرم مطهر واقع شده است.
این صحن، از شمال به بست نواب صفوی، از شرق به بلوک حاشیه دوربرگردان شرقی حرم، از جنوب غربی به صحن جامع، از جنوب به رواق کوثر و از شرق به موزه‌های آستان قدس رضوی راه دارد.

مجتمع تجاری و خدماتی کوثر

صحن ها

صحن کوثر

آستان قدس رضوی در قالب پروژه های رفاهی برای زائران حرم احداث مجتمع های خدماتی و رفاهی را در نزدیکترین نقطه به حرم مطهر در نظر گرفته است که هر یک از آنها می تواند در تامین نیاز و خواست زائر موثر و ره گشا باشد.
مجتمع تجاری، خدماتی و بهداشتی کوثر یکی از این مجتمع ها می باشد که در ابتدای ورودی صحن کوثر است که دارای فروشگاه‌های بسیار و دو طبقه سرویس بهداشتی عمومی است.
این مجتمع تجاری دارای 4 طبقه در زمینی به مساحت 4732 مترمربع با زیربنای 17610 مترمربع می باشد. ساخت ساختمان مجتمع تجاری غدیر از سال 1375 آغاز و تا سال 1381 به طول انجامید.
این مجتمع از طریق پارکینگ شماره دو، صحن کوثر و بست شرقی صحن پیامبر اعظم(باب الکاظم) قابل دسترسی است.
طبقات (2-) و (1- ) این مجتمع با کاربری خدماتی شامل سرویسهای بهداشتی مشتمل بر فضای توالت، دستشویی، وضوخانه و پاشویه بوده و طبقات همکف و اول با کاربری تجاری می باشد.
این مجتمع دارای 92 باب واحد تجاری در طبقه همکف، 78 باب واحد تجاری در طبقه اول، 96 چشمه سرویس بهداشتی عمومی در طبقه منهای یک، 100 چشمه سرویس بهداشتی عمومی در طبقه منهای یک، 20 چشمه سرویس بهداشتی عمومی مختص معلولین، 6 سرویس پله، 8 پله برقی، 2 آسانسور 8 نفره با توقف در هر 4 طبقه می باشد.

سقاخانه صحن قدس

صحن ها

صحن قدس

سقاخانه‌ای زیبا با نمای قبةالصخره از مجموعه‌ بناهای بیت‌المقدس در وسط صحن، یاد و خاطرۀ فلسطین را در اذهان زنده می‌کند. این سقاخانه معادل یک‌هشتم بنای قبة‌الصخره مساحت دارد و قسمت گنبدی‌شکل آن، با طلا و دیگر قسمت‌های خارجی با کاشی معرق تزیین یافته است.

ورودی صحن غدیر (عرصه پیوندگاهی)

صحن ها

صحن غدیر

یکی دیگر از ورودی ها به حرم مطهر رضوی، ورودی صحن غدیر می باشد که از شمال غربی به خیابان شیرازی و از غرب به مجتمع تجاری غدیر و مجموعۀ خدماتی (سرویس بهداشتی) و باغ راه آیت الله طبسی منتهی می‌شود.
صحن غدیر با ۱۴هزار و ۴۵۳ متر مربع زیربنا در ضلع شمال غربی صحن پیامبر اعظم(ص) و جنوب غربی اماکن متبرکه قرار گرفته است.

مهمانسرا حضرت رضا(ع)

صحن ها

صحن غدیر

یکی از مراکز خدماتی آستان قدس رضوی که در خدمت زائران و خدام آستان قدس رضوی قرار دارد، مهمانسرای حضرت است. از مهمانسرا در دورۀ صفوی، افشار و قاجار با عناوین «مطبخ معموره» و «کارخانه» یاد کرده‌اند.
سابقۀ مهمانداری در آستان قدس رضوی شاید به قبل از قرن نهم هجری می‌رسد. امیرعلی شیرنوایی مکانی به نام «غلورخانه» در حرم رضوی ساخت که ویژۀ اطعام فقیران، ضعیفان و یتیمان بود. این امر می‌تواند پیش‌زمینۀ ساخت مهمانسرا در زمان صفوی باشد.
منابع و اسناد موجود دربارۀ مهمانسرا متعلق به دورۀ صفوی است. برای نمونه در سال ۹۹۰ق، سلمان‌خان استاجلو، حاکم مشهد، مرشدقلی‌خان استاجلو، حاکم خواف را در مهمان‌خانۀ حضرت پذیرایی کرد. قدیمی‌ترین سند مربوط به مهمانسرای حضرت که در مرکز اسناد آستان قدس موجود است، به سال ۱۰۱۱ق برمی‌گردد که در آن با نام «مطبخ معموره» از مهمانسرا یاد کرده‌اند.
مهمانسرا در دورۀ صفویه، افشار و اوایل قاجار بر روی صفۀ رواق گنبد الله‌وردی‌خان قرار داشت. طبق تصریح منابع در دورۀ افشار و قاجار سلاطین و شخصیت‌های برجستۀ سیاسی در صفۀ گنبد الله‌وردی‌خان پذیرایی می‌شدند. در اواخر دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار، با تفکیک مهمانسرای زوار از خدام، مهمانسرای زوار در بست بالاخیابان و مهمانسرای خدام در ایوان جنوبی صحن آزادی قرار داشت.
در سال ۱۳۰۸ش، آشپزخانۀ خادمی به جنب مهمانسرای زواری در بالاخیابان منتقل شد و تا سال ۱۳۵۴ش در همین مکان بود. در این سال هر دو کارخانۀ زواری و خادمی با عنوان «مهمانسرای آستان قدس رضوی» در هم ادغام شد و در بست پایین خیابان (مکان فعلی) فعالیت خود را آغاز کرد. این ساختمان سه طبقه و ۳هزار و ۸۰۰ متر مربع مساحت داشت.
ساخت مهمانسرای غدیر
از ابتدای انقلاب اسلامی تا قبل از سال ۱۳۸۶ تنها مکان پذیرایی از زائران محترم آستان قدس رضوی مهمانسرای حر عاملی بود که حدود ۶۰۰ متر مساحت داشت. در سال ۱۳۸۷ مساحت و ظرفیت این مهمانسرا افزایش یافت.
اما در زمان تولیت حجت السلام رئیسی با افزایش ظرفیت پذیرش، آمار پذیرایی از زائران به حدود ۸ هزار نفر در روز رسید. بر اساس این نیاز ساختمان کنونی مهمانسرای غدیر (ابتدا با هدف آسایشگاه خدام بنا شده بود) با تغییر کاربری به‌عنوان مهمانسرا تکمیل و تجهیز شد. تمامی تجهیزات و امکانات این مهمانسرا توسط یک بانی وقف شد. از اولین روز سال ۱۳۹۶، مهمانسرای غدیر با ظرفیت حدود ۸ تا ۱۰هزار نفر در روز آغاز به‌ کار کرد و تا سال ۱۳۹۷ این ظرفیت با شیب تند به حدود ۱۲هزار نفر در روز رسید.
ساختمان مهمانسرا غدیر
ساختمان مهمانسرای غدیر دارای چندین سالن در طبقات مختلف است:

سالن آشپزخانه که در طبقۀ منفی سه قرار دارد.
یک، نیم‌طبقه که مخصوص آماده‌سازی مواد اولیه توسط خادم‌یاران خانم است و به‌وسیلۀ شوتینگ برای انتقال مواد آماده‌شده به آشپزخانه مرتبط است.
سالن‌های پذیرایی که از طبقۀ همکف شروع می‌شود. ظرفیت سالن‌های پذیرایی در هر طبقه حدود ۵۰۰ نفر و درمجموع ظرفیت کل سالن‌های پذیرایی ۱۷۰۰ نفر است. به‌دلیل آمار ۳ تا ۴هزار نفر در هر وعده، چند نوبت سالن‌های پذیرایی پر و خالی می‌شود.
مساحت مجموعه در پایین‌ترین طبقات حدود ۲۷۰۰ متر و در سایر طبقات حدود ۷۰۰ متر است.

مجتمع تجاری خدماتی غدیر

صحن ها

صحن غدیر

آستان قدس رضوی در قالب پروژه های رفاهی برای زائران حرم احداث مجتمع های خدماتی و رفاهی را در نزدیکترین نقطه به حرم مطهر در نظر گرفته است که هر یک از آنها می تواند در تامین نیاز و خواست زائر موثر و ره گشا باشد.
مجتمع تجاری، خدماتی و بهداشتی غدیر یکی از این مجتمع ها می باشد که در ابتدای ورودی صحن غدیر است که دارای فروشگاه‌های بسیار و دو طبقه سرویس بهداشتی عمومی است.
مغازه‌های بازار غدیر شامل کیف و کفش، پوشاک بزرگسال و بچه‌گانه، عطر و ادکلن، سیسمونی، اسباب بازی، شال و روسری، لوازم خانه و آشپزخانه و کادویی است. همچنین در این بازار مغازه‌هایی وجود دارند که انواع سوغاتی‌های شهر مقدس مشهد مانند زرشک، زعفران و ادویه‌جات را بهترین کیفیت و با قیمتی مناسب در اختیار مشتریان قرار می‌دهند.
این مجتمع از طریق پارکینگ شماره یک، صحن غدیر و بست غربی صحن پیامبر اعظم(باب الهادی) قابل دسترسی است.
این مجتمع تجاری دارای 4 طبقه در زمینی به مساحت 5014 مترمربع با زیربنای 19000 مترمربع می باشد. ساخت ساختمان مجتمع تجاری غدیر از سال 1375 آغاز و تا سال 1382 به طول انجامید.
طبقات (2-) و (1- ) این مجتمع با کاربری خدماتی شامل سرویسهای بهداشتی مشتمل بر فضای توالت، دستشویی، وضوخانه و پاشویه بوده و طبقات همکف و اول با کاربری تجاری می باشد.
این مجتمع دارای 101 باب واحد تجاری در طبقه همکف، 127 باب واحد تجاری در طبقه اول، 100 چشمه سرویس بهداشتی عمومی در طبقه منهای یک، 100 چشمه سرویس بهداشتی عمومی در طبقه منهای یک، 20 چشمه سرویس بهداشتی عمومی مختص معلولین، 6 سرویس پله، 8 پله برقی، 1 آسانسور 8نفره با توقف در هر 4 طبقه می باشد.

مدیریت عالی حرم مطهر رضوی

صحن ها

صحن آزادی

مدیریت عالی حرم مطهر موظف به اجرای سیاست‌های کلان حرم مطهر امام رضا و نظام راهبری تخصصی خدمات زیارت و تعامل موثر و هم افزا با ستاد مرکزی و ستادهای تابعه آستان قدس رضوی می باشد.
توسعه، عمران، بهینه سازی، نگهداری و معرفی گنجینه منحصر به فرد هنر معماری اسلامی حرم مطهر و تامین فضاهای زیارتی و خدمات زیارت از دیگر وظایف این مدیریت می باشد.

نقاره خانه

صحن ها

صحن انقلاب اسلامی

نقاره‌خانه حرم رضوی در گذشته حکم رسانه حرم را داشته است. رسانه‌ای صوتی که خبر از اتفاق‌های پیرامون می‌داد. صبح‌ها پیش از طلوع آفتاب و عصرها پیش از غروب خورشید صدای نقاره‌ها شنیده می‌شود. امروزه در جشن‌هایی مثل شب ولادت امامان معصوم و جشن‌ها و اعیادی مثل عید فطر، عید قربان، عید نوروز نیز نقاره‌زن‌ها می‌نوازند. در ماه رمضان نیز یک نوبت یعنی ۲ ساعت مانده به سحر و به مدت نیم‌ساعت نقاره سحر و یک ربع قبل از غروب آفتاب نقاره افطار نواخته می‌شود.
محل نقاره خانه بر روی ایوانی به همین نام در ضلع شرقی صحن انقلاب (عتیق) حرم مطهر واقع شده، از آثار دوره شاه عبّاس اول صفوی است.
ارتفاع ایوان نقاره خانه ، حدود 26 متر است و نزدیک به 8 متر نیز عرض دارد، همچنین طول ایوان 18.20 متر است اما اسم این ایوان وامدار تجدید بنای نقارخانه بر روی بام آن است که در دوره قاجار صورت گرفته است.
رد پای یک نیم شمسه، این نقش قدیمی و معروف ایرانی نیز در قسمت داخلی و بیرونی سقف ایوان نقاره‌خانه حرم امام رضا (ع)، در زمینه‌ای لاجوردی نمایان است که مقرنس کاری شده و بر دو طرف بالای ازاره داخلی ایوان، کاشی‌های معرق با نقوش اسلیمی و ختایی به شکل هندسی صاف و برجسته با طرح گل و مرغ نقش بسته است.
خوانچه‌بندی داخلی ایوان، دارای طرح‌های اسلیمی است. بر پیشانی ایوان داخلی، دو نقش شیر و در طرفین آن نقش گلدان و گل و گیاه در رنگ‌های متنوع منقوش است. ازاره دو طرف ایوان، از سنگ مرمر روشن به ارتفاع دو متر است که در سال 1346 شمسی به همت مهندس علی محمّد انصاری نصب شد.
ایوان نقاره‌خانه حرم امام رضا (ع)، بارها مرمت و بازسازی شده که مهّم‌ترین آن‌ها در زمان حاج میرزا‌موسی‌خان فراهانی (1261 قمری) و عضدالملک قزوینی (1276 قمری) و تعمیر و بازسازی سال‌های 1336- 1346 شمسی در دوران نیابت سیدفخرالدین شادمان و باقر پیرنیا بوده است.
در همین دوران، به سبب رطوبت ناشی از گذر آب خیابان از میان صحن و شکست طاق و فرسودگی معرق‌های قدیم، سر در داخلی و بیرونی ایوان، تعمیر و نقاره‌خانه جدید بر فراز آن ساخته شد. همچنین، کاشی‌های هفت رنگ ایوان بر چیده و با کاشی‌های معرق و ممتاز و کتیبه‌هایی به خط ثلث جلی مزین شد و مقرنس‌های سقف نیز با کاشی‌های معرق زینت پیدا کرد.

گلدسته عباسی

صحن ها

صحن انقلاب اسلامی

در بالای ایوان شمالی (ایوانی که روبه روی ایوان طلاست) صحن انقلاب یا همان صحن عتیق حرم رضوی، مناره طلاپوشی قرار دارد. خیلی ها تصور می کنند که مناره بالای ایوان عباسی، همچون خود ایوان، از بناهای دوره صفویه در حرم رضوی است؛ اما واقعیت آن است که این مناره، نه در دوره صفویه، بلکه در زمان حکومت نادرشاه ساخته شد.
محمدکاظم مروی، نویسنده «عالم آرای نادری» که ظاهرا از نزدیک شاهد ساخت این بنا بوده است، سال ساخت آن را 1111شمسی می داند. اگر این تاریخ را درست بدانیم، نادرشاه باید پیش از آغاز سلطنت رسمی اش، دستور ساخت آن را داده باشد.
طبق گزارش مروی و همین طور محمدمهدی استرآبادی در کتاب «دره نادری»، نادرشاه پس از تصرف مشهد دستور داد تا ایوان و گلدسته جنوبی صحن، طلاکاری شود و پس از آن، چون مناره گنبدطلا بدون قرینه بود، ظرف یک سال و با معماری استاد علی نقی مشهدی، مناره دیگری روبه روی آن ساختند که همین مناره ایوان عباسی است.
این مناره طی دوره های بعد، چندین بار تعمیر و مرمت شد. نکته جالبی که باید درباره موقعیت این مناره بدانید، آن است که اگر از سمت خیابان امام رضا(ع) (خیابان تهران قدیم) در جنوب حرم مطهر، به سوی روضه منوره نگاه کنید، این مناره را به صورت قرینه مناره کنار گنبد طلا و در سمت راست آن می بینید؛ انگار که مناره ایوان عباسی، نه در مقابل گنبد، بلکه در کنار آن بنا شده است.
البته مطمئناً سازنده اولیه مناره، چنین قصد و هدفی نداشته است و به نظر می رسد که در زمان طراحی خیابان امام رضا(ع) (خیابان تهران) حدود سال 1313ش و زمان ساخته شدن فلکه جنوبی، حسن سلیقه ای به خرج داده شده باشد تا این تقارن دلپذیر، زیبایی بصری دوچندانی را به ورودی یکی از اصلی ترین خیابان های شهر بدهد.

آرامگاه شیخ نخودکی

صحن ها

صحن انقلاب اسلامی

گنبد مسی الله وردی خان

صحن ها

صحن انقلاب اسلامی

گنبد الله وردی خان، گنبدی مسی می باشد که در شمال شرقی آستان قدس و در شرق رواق توحید، بر بالای رواق الله وردیخان واقع شده است. این رواق که به گنبد الله وردی خان معروف بوده، از جالب ترین و با شکوه ترین رواق های آستان قدس رضوی می باشد.
رواق الله وردی خان از طرف شمال به صحن کهنه و از شرق به دارالضیافه، از جنوب به رواق دارالسعاده و از غرب نیز به رواق حاتم خانی مربوط می شود.
الله وردی خان یکی از چهره های بسیار ممتاز دوران سلطنت شاه عباس صفوی بود و از جمله مقام مهمی که توانست بدست آورد، می توان به فرماندهی سپاه و ارتش در زمان شاه عباس اشاره نمود. در بسیاری از کتاب های تاریخی ، نام پرآوازه او را آورده اند و از وی به عنوان یکی از سرداران نامی و فداکار و کاردان شاه عباس نام برده اند.
گنبد الله وردیخان توسط خود الله وردیخان ساخته شده است. این بنا بصورت هشت گوش است و سقف بسیار مجلل و باشکوهی دارد که نگاه بینندگان را به سمت خود می کشاند. سقف خارجی این بنا از نظر استحکام و محافظت با خشت های مسی پوشانده شده است. بنای فوق از حیث کاشی کاری فوق العاده نفیس و ممتاز است و یکی از زیباترین شاهکارهای هنری حرم مطهر رضوی می باشد.
بنای رواق در سال ۱۰۱۳ هجری قمری آغاز و در سال ۱۰۲۱ به پایان رسید. بانی این گنبد و رواق الله وردیخان، الله وردیخان بوده که در سال ۱۰۲۱ هجری قمری در شیراز فوت کرد و پس از فوت جنازه اش را به مشهد منتقل کردند و در زیر صفه جنوبی همین گنبد که خودش ساخته بود دفن کردند. مقبره الله وردیخان در توحید خانه حرم مطهر که در شمال حرم بین رواق پشت سر و صحن عتیق می باشد قرار دارد.

دانشگاه علوم اسلامی رضوی

صحن ها

صحن امام حسن مجتبی(ع)

ورودی باب الحسن(ع)

صحن ها

صحن امام حسن مجتبی(ع)

ورودی باب الحسن(ع) که از میدان امربه‌معروف و سپس ره باغ حضرت زهرا (س) به صحن امام حسن مجتبی (ع) متصل می‌شود، یکی دیگر از ورودی‌های حرم مطهررضوی می باشد.
ورودی باب الحسن (ع)، ضمن ایجاد تسهیل در عبور و مرور زائران و مجاوران، دسترسی به دانشگاه علوم اسلامی رضوی و سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی را نیز، فراهم می‌کند.

پنجره فولاد

صحن ها

صحن جمهوری اسلامی

پنجره فولاد صحن جمهوری اسلامی در سال 1366 با وزنی حدود 10 تن ساخته و نصب شد.
حرم رضوی دارای چند پنجره فولاد است که معروف‌ترین و مهم‌ترین آن‌ها، پنجره فولاد صحن انقلاب است. فلسفه ایجاد پنجره‌های فولاد این بوده است که زائران و دلدادگان حرم امام رضا(ع) که عذر شرعی برای زیارت روضه منوره را دارند از طریق این پنجره‌ها ضریح را زیارت کنند.

گلدسته طلا

صحن ها

صحن جمهوری اسلامی

گلدسته های طلای صحن جمهوری اسلامی حرم امام رضا (ع) همزمان با احداث صحن در پشت ایوان‌های شمالی و جنوبی ساخته شد.
ارتفاع این گلدسته‌ها 32 متر و حدود 10 متر کوتاه‌تر از گلدسته‌های طلای صحن انقلاب است. این امر و نیز کاربندی‌های بیشتر و تزیینات آن‌ها، از مهم‌ترین تفاوت‌های گلدسته‌های این دو صحن است.
پایه گلدسته های طلای صحن جمهوری اسلامی حرم امام رضا (ع)، با کاشی معقلی مزین به نقوش هندسی و از ساقه تا رأس مناره‌ها با خشت‌های مسی مطلای مختلف‌الشکل نماسازی شده است. ساقه گلدسته‌ها با ترکیب زیبایی از کتیبه‌های کوفی بنایی مورب، به رنگ لاجوردی بر زمینه طلایی، متضمن تکرار اسامی الله، محمد و علی، تزیین شده است.
درون این کتیبه‌ها، مشبک‌های طلایی ظریف با نقش گره هندسی هشت و شش و چهار اجرا شده که از تضاد میان رنگ طلایی زمینه و لاجوردی خط کاسته و غلبه را به رنگ طلایی داده است.
یک کتیبه سرتاسری باریک از کاشی معقلی دور پایین ساقه و یک کتیبه سرتاسری دیگر در بالای ساقه و زیر کاربندی‌ها به خط محمد موحد وجود دارد. در کتیبه سرتاسری پایین ساقه، زیر طلاکاری، عبارت شهادتین به خط کوفی بنایی به رنگ سورمه‌ای بر زمینه سفید و در کتیبه دو طبقه زیر کاربندی سرپوش مناره به شیوه میناکاری، آیه 41 سوره فاطر به خط ثلث، به رنگ نخودی و در بالای آن یک ردیف کتیبه کوفی به رنگ شنگرف اجرا شده است.
این قاب با دو ردیف نقوش اسلیمی زنجیره‌ای در بالا و پایین احاطه شده و در زمینه تمام قاب گل‌های ختایی ظریفی اجرا شده است؛ قسمت رأس مناره‌ها به‌شکل مخروطی با صفحات مسی مطلا به‌صورت خفته و راسته کار شده و در انتهای آن گنبد طلایی کوچک خیاره‌دار زیبایی و بر فراز آن سر طوق قرار گرفته است.

بهشت ثامن 3

صحن ها

صحن جمهوری اسلامی

در حریم حرم مطهر رضوی، سه زیرزمین با نام «بهشت ثامن الائمه (ع)» پا گرفته است که به واسطه حضور امام هشتم شیعیان محل دفن ارادتمندان آن حضرت (ع) است و هر سه این آرامستان‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل تقاضای زیاد دفن در حرم مطهر رضوی احداث شده اند. با این همه، اکنون به واسطه وجود امام رضا (ع)، در صحن‌ها و رواق‌های گوشه گوشه حرم، افراد بسیاری آرمیده اند.

همچنین آرامستان‌های بزرگی در طبقه زیرین صحن آزادی به نام بهشت ثامن الائمه یک، صحن قدس به نام بهشت ثامن الائمه دو و صحن جمهوری اسلامی به نام بهشت ثامن الائمه سه وجود دارند که پله‌های باب السلام در صحن آزدی، پله‌های ورودی شرقی صحن قدس و پله‌های ورودی بست شیخ طوسی در صحن جمهوری به طبقه زیرین می‌روند و به این آرامستان‌ها می‌رسند.

هر سه آرامستان سراسر سنگ مرمرند و قبور چند طبقه آن‌ها هم سطح زمین است، فقط در بهشت ثامن الائمه سه، مزار شهدای بمب گذاری سال ۱۳۷۳ هم سطح نیست.

سقاخانه صحن انقلاب

صحن ها

صحن انقلاب اسلامی

سقاخانه صحن انقلاب حرم امام رضا (ع) بیش از سه قرن است که در میان این صحن یا همان صحن کهنه می درخشد. گنبدی طلایی بر روی این سقاخانه ساخته شده و در زیر گنبد، سنگاب بزرگ یک‌پارچه قرار دارد که وسط آن را خالی و در اطراف آن شیرهای بسیاری نصب کرده اند تا زائران از آن آبی بیاشامند.
در تاریخ پیدایش سقاخانه اسماعیل طلایی حرم امام رضا (ع) می‌گویند: در آن سال‌ها سنگاب یک پارچه آن، از سنگ مرمر اعلا با ظرفیت سه کر آب به دستور نادر شاه افشار از هرات به مشهد آورده شد و بعدها شخصی به نام اسماعیل خان بر فراز سنگاب، پوششی هشت ضلعی و سقفی گنبدی شکل ساخت و آن را طلاکاری کرد. نادرشاه هم مزرعه‌‏ای به نام «دهشک» وقف سقاخانه کرد تا صرف مخارج آن شود. این سقاخانه یک سنگ مرمر یکپارچه است و سه کر ظرفیت دارد.
این بنا در اثر مرور زمان کهنه و فرسوده شده بود و در سال 1345 و در زمان نیابت تولیت باتمانقلیچ، تخریب و از نو تجدید شد و به صورتی زیبا و مجلل درآمد.
سقاخانه صحن انقلاب حرم امام رضا (ع) به شکل یک گل ساخته شده بود و در چهارطرف آن چهار حوض قرار داشت و دو آب باریکه از آن به خارج حرم امتداد داشت. آب هایی که با قاطرها حمل می شد، درون این حوض‌ها ریخته می‌شد تا به مصرف زائران برسد.
این روند تا سال 1330 ادامه داشت که برای ایجاد محلی برای وضوی زائران در محل‌های حوض سابق، چهار حوض جدید نیز ساخته شد و چاهی برای این منظور در محوطه موزه نیز در نظرگرفتند. با لوله‌کشی از این چاه و نصب شیرها، حوض‌ها همیشه پرآب بودند.
سقاخانه اسماعیل طلایی حرم امام رضا (ع)، روی هشت پایه قرار دارد و پوششی به شکل گنبد دارد که سراسر آن طلاکاری شده است. فاصله بین اضلاع از هر طرف 4.61 متر، ازاره هر پایه تا ارتفاع 1.29 متر سنگ مرمر، از بالای ازاره تا ارتفاع 1.70 متر کاشی‏کاری از بالای کاشی‏کاری تا زیر پوشش به ارتفاع 2.20 متر طلاکاری ارتفاع گنبد 1.88 متر کل ارتفاع سقاخانه از سطح زمین تا نوک گنبد 6.44 متر است. درون سقاخانه زیر پوشـش با خشت‌های مطلا دورتا دور تزئین شده به اسماءاﷲ است.

آرامگاه شیخ بهائی

رواق ها

رواق شیخ بهائی

آرامگاه شیخ بهائی بعد از رواق وسیع امام خمینی در مزاری سنگی با پوششی شیشه‌ای قرار گرفته است. این مزار مربوط به عالم و دانشمند ایرانی بهاالدین محمد بن حسین عاملی معروف به شیخ بهائی است.
شیخ بهائی در دانش‌های فقه، فلسفه، منطق، ادبیات، هیئت، ریاضیات و... تبحر داشت. از ایشان بیش از ۸۰ اثر علمی بر جای ‌مانده است.
ایشان برای ترویج فرهنگ اسلام و گشایش کار مردم، به دربار شاه‌عباس صفوی راه یافت و مقام شیخ‌الاسلامی را عهده‌دار شد که بزرگ‌ترین مقام دینی و دیوانیِ ایرانِ آن روز بود. سیاست او هدایت کارگزاران حکومت صفوی بود و در این راه، موفقیت چشمگیری داشت.
افزون بر آثار علمی، تقسیم دقیق و عادلانۀ آب زاینده‌رود، طرح‌ریزیِ کاریز نجف‌آبادِ اصفهان، تعیین سمت قبلۀ مسجد امام به‌مقیاسِ چهل درجه انحراف غربی از نقطۀ جنوب، مرمّت و بازسازیِ مجدد یکی از رصدخانه‌های مراغه، حمام شیخ بهایی و... به ایشان منسوب است.
مرحوم شیخ در آخرین سال‌های حیات خود، از منصب شیخ‌الاسلامی کناره گرفت و به سیروسلوک پرداخت؛ تا آنکه روز دوازدهم شوال ۱۰۳۰ در اصفهان دعوت حق را لبیک گفت و علامه مجلسی بر او نماز گذارد. بنا بر وصیتش، جنازه‌اش را به مشهد بردند و در جوار مرقد مطهر امام‌رضا (علیه السلام) در خانه‌ای دفن کردند که محل تدریس ایشان بود.
مقبره شیخ بهائی در اتاقی شیشه‌ای در رواق شیخ بهائی با مساحت 102 مترمربع در برابر دیدگان خودنمایی می‌کند که با آینه‌کاری، این هنر آشنا، آراسته شده است.
قبل از بنای صحن موزه در سال 1356 قمری، مقبره شیخ در وسط حجره‌ای معمولی و محقر بدون تزئینات، میان راهرو و صحن آزادی و فضای باز پایین پا که به صحن موزه تبدیل شده بود، قرار داشت.

کار احداث صحن موزه، کتابخانه قدیم، تالار تشریفات و تجدید بنای مقبره شیخ در سال 1356 قمری آغاز شد و در سال 1364 قمری به پایان رسید. به روایت تاریخ، محل کنونی رواق شیخ بهایی، همان منزل و مدرس وی در ایام اقامتش در مشهد بود.
در حکاکی‌های روی سنگ مزار شیخ بهائی اینگونه می‌خوانیم: «اینجا مقبره عالم بزرگ، بهاءالدین محمد فرزند شیخ حسین بن عبدالصمد ملقب به شیخ بهایی است». در ضلع غربی راهروی رواق، بر کاشی معرق، نشانی از شیخ به یادگار مانده است که حرفی از سال‌های دور برای گفتن دارد.
سقف رواق شیخ بهائی مقرنس آویز و سبک شطرنجی است که 25 چشمه را در دل خود جای داده است. 1356 قمری، سالی است که دستی به سر و روی مقبره شیخ می‌کشند و حجره‌ای معمولی و محقّر بدون تزیینات آن را به طرز باشکوه و زیبایی مرمت می‌کنند.
در ضلع غربی راهروی رواق شیخ بهائی حرم امام رضا (ع)، کتیبه‌ای به صورت یک تابلو بر کاشی معرق، عبارت‌های مکتوب بر سنگ قبر شیخ را در بردارد و در سه طرف رواق شیخ، زیر سقف، بر دیوار آرامگاه در کتیبه‌ای به طول 30.8 متر و عرض 40 سانتی متر، ضمن معرفی شیخ، آثار و تالیفات او به خط ثلث نگاشته شده است.

شاخص آفتابی مسجد جامع گوهرشاد

صحن ها

مسجد گوهرشاد

دیگر ساعت حرم امام رضا (ع) که روی ستونی به ارتفاع حدوداً دو متر و قطر تقریبی نیم متر، در قسمت شمال شرقی صحن مسجد جامع گوهرشاد واقع شده، یک شاخص برنجی است که برای تعیین وقت شرعی استفاده می‌شود. کسی نمی‌داند که نخستین بار چه زمانی و توسط چه کسی این شاخص در مسجد گوهرشاد نصب شده است؛ اما آنچه در افواه عمومی به گوش می‌رسد، خبر از انتصاب این شاخص به شیخ بهایی دارد که اگر چنین باشد، احتمالاً حدود ۴۰۰ سال از عمر آن گذشته ‌است.
شکل این شاخص به صورت ذوزنقه‌ای قائم‌الزاویه به قطر پنج میلی‌متر است که از ساق عمودی ۱۲ سانتی‌متری برخوردار است. روی سمت شرقی شاخص، یک علامت پیکان و عبارت «امتداد محور عالم یا ستاره جدی» کنده‌کاری شده است که نشان می‌دهد نوک شاخص، به سمت ستاره قطبی قرار دارد. روی سنگ دایره‌ای کف شاخص، خط ظهر شرعی کشیده شده ‌است که هنگام تطبیق سایه با این خط، اذان ظهر توسط مؤذن مسجد اقامه می‌شود.
نکته بسیار جالب درباره شاخص آفتابی مسجد گوهرشاد این است که مؤذن می‌تواند از فراز گلدسته، خط سایه آن را ببیند و متوجه زمان تقریبی ظهر شرعی شود و دیگر آنکه ارتفاع ایوان‌ها، مناره‏‌ها و گنبد مسجد جامع گوهرشاد، به‏ سبب تابش مایل خورشید در برخی فصول سال، مانع رسیدن آفتاب به شاخص نشود. به‌علاوه، سایه ستون پایه شاخص به‌عنوان یک زما‌ن‏سنج بزرگ برای عامه مردم، در تعیین زمان تقریبی ظهر شرعی بوده است.
در نقشه‏‌ای که به سال 1342 قمری از مسجد گوهرشاد تهیه شده از این شاخص با عنوان شاخص ظهر شیخ بهایی یاد شده است. این شاخص که بر روی پایه‌ای آجری نصب بود، به‌مرور زمان رو به خرابی گذاشت. بنابراین، در سال 1312 شمسی به همت حاج‌حسین حجارباشی زنجانی تعمیر و بازسازی شد؛ اما به‌سبب بی‌دقتی در نصب دوباره، شاخص به مقدار دو درجه از حالت عمودی منحرف و پایه سنگی نیز به همان مقدار منحرف شده است.

آرامگاه حاج شیخ مجتبی قزوینی

صحن ها

صحن انقلاب اسلامی

آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی خراسانی، در سال 1318ق . در قزوین متولد شد . تحصیلات مقدماتی را در شهر قزوین به پایان برد و بعد راهی نجف اشرف گشت و حدود 7 سال در آن سامان مقدس بماند و از اساتید و عالمان بزرگی چون سیدمحمد کاظم یزدی و میرزا محمدتقی شیرازی کسب فیض کرد.
وی پس از بهره مندی کامل از رشته های مختلف علوم معقول و منقول و کمال پذیری باریاضات و عبادات، خود انسانی بزرگ و کامل گشت و در شمار کاملان و بزرگ عالمان اسلام درآمد و از سال 1347 ق . در حوزه علمیه مشهد، شروع به تدریس کرد و 40 سال در مرکز علمی مشهد بدین مهم اشتغال داشت و پدرانه و با رفتاری مهربان به حال و احوال طلاب رسیدگی می کرد. او طی این مدت در حوزه علمیه مشهد به تدریس اصول و فقه و فلسفه پرداخت و عالمان بزرگی چون آیت‌الله سید علی خامنه‌ای و سید علی حسینی سیستانی را تربیت نمود. کتاب «بیان الفرقان» از مهمترین آثار اوست.
او زندگی بسیار ساده ای داشت و از نیازهای خود چشم می پوشید و آن چه را می توانست به طلبه ای تنگدست برساند، می رسانید و با تواضع و افتادگی بسیار، با آنان سلوک می کرد.
مرحوم آیت الله شیخ مجتبی قزوینی پس از سال ها تلاش و کوشش در راه دین، در روز دوشنبه ۱۴ فروردین ۱۳۴۶ (۲۲ ذی الحجه ۱۳۸۶) پس از تحمل یک بیماری طولانی، درگذشت. پیکر ایشان در حرم مطهر امام رضا (علیه السلام) در صحن عتیق به خاک سپرده شد.
با توسعه صحن انقلاب و ایجاد رواق دارالحجه، اکنون قبر ایشان در نزدیکی راه پله‌های دو رواق دارالولایه و حضرت معصومه سلام الله علیها واقع شده است.

سقاخانه صحن جمهوری اسلامی

صحن ها

صحن جمهوری اسلامی

سقاخانه صحن جمهوری اسلامی یکی دیگر از معروف ترین سقاخانه های حرم مطهر رضوی می باشد که قدمت آن به زمان ساخت این صحن در سال 1368 می باشد.

ایوان طلا

صحن ها

صحن جمهوری اسلامی

ایوان طلای صحن جمهوری اسلامی حرم امام رضا (ع) در ضلع شرقی صحن واقع شده و یکی از ایوان‌های طلای سه‌گانه حرم مطهر به شمار می‌رود.
این ایوان که در سال 1369 شمسی ساخته شده است، در ضلع شرقی صحن جمهوری اسلامی، نزدیک به ضلع شمالی قرار دارد و تنها ایوان طلاکاری این صحن و یکی از ایوان‌های طلای سه‌گانه حرم مطهر است.
عرض ایوان طلای صحن جمهوری اسلامی حرم امام رضا (ع)، 8/7، ارتفاع آن 66/17 متر و نوع آن گهواره‌ای تیزه‌دار است. درِ میانه اسپر ایوان، صحن جمهوری اسلامی را از طریق راهرویی، به دارالولایه متصل می‌کند. کف، و ازاره بنا به ارتفاع دو متر از سنگ مرمر است.
نمای بیرونی ایوان با کاشی معرق و معقلی و هرههای آجری لعابدار با رنگ روشن تزیین شده و تمام حاشیه بیرونی آن دارای نقوش هندسی و ستاره‌های چندپر مزیّن به اسمای الهی است.
بر پیشانی ایوان طلای صحن جمهوری اسلامی حرم امام رضا (ع)، کتیبه‌ای در دو سطر، به‌خط کوفی و بهرنگ زرد، بر زمینه سورمه‌ای مزیّن به نقوش گیاهی، درج شده که در سطر اوّل آن سوره اخلاص و در سطر دوم سوره نصر آمده است. در امتداد هریک از دو پایه ایوان، چهار قاب محراب‌مانند با معرق‌کاری زیبا، و در دو لچکی ایوان، نقوش اسلیمی زرد و سفید با سه ترنج زیبا، بر زمینه سورمه‌ای کار شده است.
نمای درونی ایوان با ورقه‌های مسی مطلای مزیّن به نقوش ستارهه‌ای هشت‌پر و دهپر میناکاری، گره هندسی، اسلیمی، شمسه، ترنج، کتیبه و مقرنس‌کاری آراسته شده است. اسپر ایوان قاب‌بندی شده و در قاب میانی آن، بر زمینه‌ای از کاشی معرق، شمسه‌ای زیبا و کتیبه‌ای طلایی به خط ثلث، متضمن حدیث مشهور «سلسلةالذهب» کار شده است.
بر کمرکش ایوان طلای صحن جمهوری اسلامی حرم امام رضا (ع)، کتیبه‌ای حاوی آیات 169 و 170 سوره آل عمران به خط ثلث جلی اثر استاد سیدمحمد حسینی موحد، نقش بسته که دارای تاریخ 1411 قمری است. دوسوی زیر طاق ایوان نیز کاربندی و مقرنس‌کاری شده و میانه آن با ترنج کتیبه‌دار طلایی بر زمینه لاجوردی تزیین شده است.

مدرسه پریزاد

صحن ها

صحن جمهوری اسلامی

مدرسه پریزاد حرم امام رضا (ع)، همزمان با مسجد گوهرشاد در عهد تیموریان با معماری زیبایی ساخته شده است که به گفته برخی، به همت پریزاد خانم، ندیمه گوهرشادآغا بنا شد. متأسفانه عمده کتیبه‌های اولیه مدرسه در حین مرمت‌های پیشین از بین رفته، در نتیجه سال احداث بنا و نام و القاب بانی آن نامشخص مانده است.
این مدرسه که هنگام تأسیس در حاشیه بازار زنجیر قرار داشت، از شمال به مدرسه بالاسر (دارالولایه)، از شرق به دارالسیاده، از جنوب به مسجد گوهرشاد و از غرب به بازار زنجیر منتهی می‌شد.
مدرسه پریزاد حرم امام رضا (ع) که ثبت ملی نیز شده است، اکنون در ضلع غربی بیوتات بالاسر بقعه مطهر امام رضا (ع)، روبه‌روی مدرسه دو در و در جنب رواق بزرگ دارالولایه واقع است و محلی برای پاسخگویی به سئوالات دینی زائران رضوی می باشد.
این مدرسه به مساحت 300 متر مربع در دو طبقه، شامل 22 حجره و چهار ایوان در چهار سمت حیاط کوچک مدرسه است. پیشانی ایوانچه حجره‌ها و نمای داخل ایوان‌ها با کاشی‌های معرق و گچ‌بری تزیین شده است.
عمده تزیینات ساختمان مدرسه پریزاد حرم امام رضا (ع)، مربوط به ایوان شرقی آن می‌شود؛ نمای داخلی این ایوان، تلفیقی از آجرنما و کاشی معرق با ترنج‌های چهارپر منظم است. در طرفین و قسمت فوقانی درِ ایوان، کتیبه زیبایی به خط ثلث و با رنگ سفید بر کاشی معرق آبی، شامل چندین حدیث درباره جایگاه تعلیم و تعلم و موازی با آن عبارت‌هایی به خط کوفی ریز با حروفی به‌شکل مورب و گاه راست، به رنگ کهربایی، حک شده است.
بر اساس کتیبه نصب شده بر سر در بیرونی مدرسه، نجفقلی‌خان بیگلربیگی قندهار، بنای مدرسه را در زمان شاه‌سلیمان صفوی به سال 1091 قمری تعمیر کرده است.
همچنین، وقف‌نامه‌ای منسوب به پریزاد خانم وجود دارد که در آن تولیت مدرسه و موقوفات آن را شامل املاک و دکان‌هایی در مشهد و اطراف آن، به شوهرش میرزامحمدمیرک الحسینی، خادم سرکار فیض آثار روضه رضوی واگذار کرده است؛ اما اصالت این وقف‌نامه باتوجه به سبک نگارش آن و نیز عدم تأیید میرزا نصرالله مجتهد، از عالمان خراسان در قرن سیزدهم، محل تردید است. فریزر سیاح دوره قاجار، شمار طلاب مدرسه را 20 تا 30 نفر ذکر کرده است.

موزه قرآن و نفایس

صحن ها

صحن کوثر

موزه قرآن حرم مطهر رضوی به عنوان اولین موزه تخصصی قرآن جهان در سال 1364 برای نمایش نسخه‌های خطی قرآن، مرقّعات و آثار هنریِ هنرمندان آستان قدس رضوی، در ساختمان شماره 3 موزه آستان قدس رضوی افتتاح شد و بیش از هشتاد نسخه قرآن نفیس، جلدهای لاکی و تعدادی مرقعات از مجموعه آثار موجود در مخازن آستان قدس رضوی انتخاب و نمایش داده شد. در سال 1389 و سال 1392 ش، سه تالار به مساحت 650 متر مربع به فضای نمایشی این موزه افزوده شد و یک تالار به نمایش قرآن ‏های پوستیِ مربوط به سه قرن اول هجری (برخی منسوب به خط امامان اطهار(ع))، یک تالار برای نمایش منتخبی از قرآن‏ های نفیس از قرن چهارم تا قرن سیزدهم هجری و تعدادی از مرقعات، و یک تالار به نمایش قطعاتی از آثار خوشنویسی (از قرن نهم تا عصر حاضر).
برخی از آثار مهم به نمایش درآمده در گنجینه قرآن و نفایس، عبارتند از:
ـ مجموعه نفیسی از قرآن‏ های خط کوفی نوشته شده بر پوست، منسوب به دست‏خط ائمه اطهار(ع)، با قدمت هزار ساله که شاه عباس صفوی وقف نموده و وقف‏نامه آن توسط شیخ بهایی نوشته شده است.
ـ یک جزو از قرآن مربوط به قرن چهارم هـ .ق که در سال 393 ق توسط ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر (وزیر و صاحب دیوان مسعود و محمود غزنوی) وقف شده است.
ـ برگی از قرآن مربوط به قرن چهارم هجری، مشهور به خط پیرآموز.
ـ یک جزو از قرآن مربوط به قرن پنجم قمری که واقف و کاتب آن ابوالبرکات در رمضان 421 ق است.
ـ دو جزو از قرآن نفیس به خط و تذهیب عثمان‌بن حسین ورّاق به تاریخ 466 ق.
ـ نسخه ‏های قرآن مربوط به قرن پنجم و شش هجری، با ترجمه فارسی کهن.
ـ دو نسخه قرآن به خط یاقوت مستعصمی، برجسته‌ترین خطاط قرن هفتم هجری.
ـ هشت برگ از قرآن به خط محقق روی کاغذ خانبالغ، منسوب به خط بایسنقر میرزا از دوره تیموری.
ـ دونسخۀ پارچه ‏ای زیارت‌نامه طوماری شامل جامعۀ کبیره روی پارچه کتان به تاریخ 1221هجری، و مجموعه زیارت وارث و حضرت رضا(ع)، اهدایی استاد محمود فرشچیان.
ـ انواع جلد (جلد سوخت، ضربی و لاکی روغنی).
ـ انواع قلمدان‌های لاکی روغنی، چوبی منبت‌کاری و خاتم ‏کاری و فلزی، رحل و جعبه قرآن خاتم‌کاری شده
ـ انواع وسایل کتابت (قلم، دوات، قلم‏تراش، قیچی و قط‏زن) همچنین تابلو نقاشی قهوه‏ خانه ‏ای مربوط به اوایل دوره قاجار.

مهمانسرای حر

بست ها و ورودی ها

بست شیخ حر عاملی

مهمانسرای امام رضا(ع) مشهد بیش از یکصد سال غذای خدام امام رضا را تهیه کرده و تا پیش از این در صحن آزادی قرار داشته است . از مهمانسرا حضرت رضا(ع) در متون گذشته با عنوان کارخانه زواری و یا مهمانخانه زواری از آن یاد شده است. کارخانه خدامی و کارخانه زواری از یکدیگر جدا بوده که غذای خدام و زوار در دو مکان مجزا از یکدیگر طبخ می شد.
در حال حاضر دو مهمانسرا داخل حرم مطهر رضوی وجود دارد که ورودی مهمانسرای شماره 1 یا همان "مهمانسرای حر" از بست شیخ نواب صفوی و ورودی مهمانسرای شماره 2 (مهمانسرانی غدیر)، غرب صحن غدیر است.
مهمانسرای حرم مطهر امام رضا روزانه با ده ها هزار پرس و در سه وعده غذایی از زائران خود پذیرایی می کند. در سال های گذشته توزیع کارت های غذایی حضرت به صورت تصادفی بین مسافران و زائران مشهد، در مساجد، ایستگاه های راه آهن، هتل ها و یا به ازای برخی نذورات، به زائران اهدا می شد. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی روش های قبلی کمرنگ و به تدریج حذف شده اند. جدیدترین روش های دریافت غذای حضرت استفاده از نرم افزار نسیم رضوان و سامانه پیامکی 8800 است.
ساختمان مهمانسرای حر دارای چند سالن در طبقات مختلف است. مساحت هر طبقۀ ساختمان مهمانسرا حدود ۷۰۰ متر است و ظرفیت هر سالن حدود ۴۶۰ نفر است. در طبقۀ همکف نیز دو سالن مخصوص غذای بیرون‌بر به‌صورت مجزا برای خانم‌ها و آقایان و یک سالن ۲۴۰نفری مخصوص سرو غذای خدام قرار دارد. از اواخر سال ۱۴۰۲، پخت غذای مهمانسرای حر به آشپزخانۀ مرکزی امام‌رضا(علیه‌السلام)، واقع در بلوار چمن منتقل شد.

چایخانه امام رضا(ع)

صحن ها

صحن امام حسن مجتبی(ع)

چهارمین چایخانه دائمی حرم امام رضا (ع) در صحن امام حسن مجتبی (ع) به عنوان آخرین چایخانه حرم مطهر رضوی در سال 1401 افتتاح شد.
چایخانه صحن امام حسن مجتبی(ع) در ادامه راه‌اندازی چایخانه‌های حضرت رضا(ع) در صحن‌های کوثر، غدیر و باغ رضوان با تأکید تولیت آستان قدس رضوی مبنی بر میزبانی شایسته از شیفتگان این امام رئوف و ایجاد فضایی معنوی برای رفع خستگی زائران به بهره‌برداری رسید.
این چایخانه‌ همه روزه از ساعت ۱۵ تا ۲۲ با توزیع چای شیرین پذیرای زائران و مجاوران بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) است. ساعت کار آن در صورت مشارکت موکب‌داران به ویژه در ایام مناسبتی افزایش می‌یابد و در شیفت صبح نیز فعال خواهد بود.
با توجه به فعالیت سایر چایخانه‌های حضرت رضا(ع) پیش‌بینی می‌شود به طور میانگین روزانه 20 تا 25 هزار لیوان چای متبرک با مصرف ۱۰۰ کیلوگرم شکر و ۲۰ کیلوگرم چای با تشکیل صف‌های منظم و مجزای خواهران و برادران در این چایخانه نیز توزیع شود.
تمامی وسایل و امکانات داخل چایخانه‌‌های حضرت رضا(ع) از جمله سماورها، قوری‌ها و... با مشارکت ناذران و خیران حرم مطهر رضوی تهیه شده است چنان‌که در هر چایخانه به طور میانگین هزار و 200 لیوان در چرخه استفاده وجود دارد.
علاوه بر چای، دیگر اقلام متبرک از جمله شربت، کیک و... نیز در طول سال به ویژه در ایام مناسبتی در این چایخانه همچون سایر چایخانه‌های حرم مطهر رضوی توزیع می‌شود.

باب الجواد(ع)

صحن ها

صحن پیامبر اعظم(ص)

بابُ الجَواد(ع) یکی دیگر از ورودی‌های حرم امام رضا(ع) است که در خیابان شهید اندرزگو واقع شده و در طرح توسعه حرم مطهر رضوی در سال ۱۳۸۱ش ساخته شد. باب الجواد(ع) در کنار باب الرضا(ع)، ورودی‌های سمت جنوبی حرم مطهر هستند و به صحن پیامبر اعظم(ص) (صحن جامع رضوی)، بزرگترین صحن حرم رضوی متصل می‌شوند.

بهشت ثامن 1

صحن ها

صحن آزادی

دارالشفاء

صحن ها

صحن امام حسن مجتبی(ع)

دارالشفا، مرکز خدمات درمانی آستان قدس رضوی است.
بیماران جهت پذیرش پزشکان متخصص می‌توانند برای شیفت صبح از ساعت ۷ و برای شیفت عصر از ساعت ۱۳، طبق ساعت حضور پزشکان مربوطه و برنامۀ اعلام‌شده، به‌صورت روزانه به دارالشفاء امام مراجعه کنند. همچنین جهت پذیرش پزشکان عمومی می‌توانند به‌صورت شبانه‌روزی مراجعه نمایند.

بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی

صحن ها

صحن امام حسن مجتبی(ع)

«بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی» با هدف تولید، تبیین و ترویج معارف اسلامی با تأکید بر پشتیبانی فکری انقلاب و نظام اسلامی، گسترش فرهنگ و مکتب اهل بیت (ع) و توسعه همگرایی و تعامل فکری میان دوستداران اهل بیت (ع) با تأکید بر ظرفیت‌های معنوی، فرهنگی و علمی آستان قدس رضوی، شناخت، تبیین و ترویج سیره، معارف و زیارت امام رضا (ع) پاسخ به نیازهای پژوهشی، هدایت و انسجام تمامی فعالیت‌های پژوهشی آستان قدس رضوی در حوزه مسائل دینی، فرهنگی و اجتماعی شکل گرفته است.
بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۶۳ تأسیس شده و در مدت ۳۹سال کار پژوهشی خود توفیق یافته بیش از ۲هزار عنوان کتاب را در ۴هزار جلد و ۱۴میلیون نسخه تولید و به مخاطبان هدف عرضه کند.
همه این فعالیت‌ها از بدو تأسیس تا سال 1380 در یک طبقه از ساختمانی با کاربری مسکونی در بلوار شهید منتظری، ادامه یافت. با انحلال مرکز خراسان شناسی در همین سال و پیوستن نیروهای پژوهشی و اداری آن به بنیاد و نیز انتقال به ساختمان جدید، در دوربرگردان شیخ طبرسی، دامنه فعالیت‌ها گسترش یافت.
ساختمان جدید با هدف فراهم آوردن ابزارهای مجهز و فضای کافی، ساختمانی با 24 هزار و 300 مترمربع در چهارطبقه توسط آستان قدس رضوی احداث و در اختیار عالمان و پژوهشگران این بنیاد قرار گرفت.
ساختمان بنیاد پژوهشهای اسلامی با هدف استقرار این بنیاد در جوار حرم مطهر رضوی، در سال ۱۳۷۶ش آغاز و در دی ۱۳۸۱ همزمان با ولادت حضرت امام رضا(ع) افتتاح شد.
این ساختمان در زمینی مربع شکل ساخته شده و به سبک مدارس قدیم دارای حیاطی در مرکز است. کاربری بنا فرهنگی - اداری شامل فضاهای اداری، نمایشگاه و تالار اجتماعات در طبقات زیرزمین، همکف و طبقه اول و کاربری اقامتی موقت شامل هجده سوئیت در طبقه دوم است.