رواق گنبد حاتم خانی حرم امام رضا (ع) به مساحت 115 مترمربع در شرق روضه منوره و پایین پای مبارک قرار دارد.
این رواق که در مجاورت ضریح منور رضوی قرار دارد، توسط حاتم بیگ اردوبادی از وزرای عصر صفویه در سال 1010 قمری بنا شده است.
ازاره این رواق به ارتفاع 67.1 متر از کف سنگ مرمر است، بالای ازاره کتیبه‌ای سنگی و منبت کاری به عرض 30 سانتی متر حاوی قصیده بابا فغانی شیرازی به خط نستعلیق است. همچنین از بالای این کتیبه تمام دیوار بنا و سقف آن با کاشی معرق الوان زینت یافته است.
طول رواق گنبد حاتم خانی حرم امام رضا (ع)، 13.5 متر، عرض آن 7.3 متر و ارتفاع بنا 11.6 متر است که با محاسبه فضاهای جانبی، حدود 115 متر مربع مساحت دارد.
 

مسجد گوهرشاد وسیع‌ترین مسجد موجود در مجموعه بناهای آستان قدس رضوی است که صحن آن با دو هزار و 850 متر مربع مساحت از نظر قدمت، کهن‌ترین صحن حرم محسوب می‌شود. این مسجد دارای یک صحن، چهار ایوان، یک گنبد فیروزه‌ای، دو گلدسته زیبا و هفت شبستان است.
این مسجد از نظر استحکام بنا و ویژگی‌های معماری اسلامی و زیبایی در طراحی، اسلوب و خط و کاشی‌کاری‌های معرّق، غیر معرّق، مرقم، غیر مرقم، مقرنس، گچکاری و دیگر تزئینات هنری و مشخصه‌های معماری سنتی بی نظیر و ممتاز است و با گذشت 600 سال همچنان مستحکم و ماندگار، چون آیینه‌ای است که عظمت و قدمت و زیبایی معماری و هنر اسلامی در عهد تیموری را به نمایش می‌گذارد.
بخش‌های مختلف مسجد گوهرشاد مشهد به ضرورت، بارها مرمت شده‌اند. در عهد صفویه که مسجد در حمله ازبکان آسیب زیادی دیده بود، در دوران شاه عباس صفوی تعمیر و در سال 1083 قمری که در اثر زلزله خراسان شکست‌هایی بر بخش‌هایی از بنای مسجد وارد آمده بود، احیا و مرمت شد.

همچنین خرابی‌های ناشی از تهاجم افغان‌ها و شورش ملک محمود سیستانی نیز در عهد افشاریه و قاجاریه برطرف شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مرمت‌هایی در بخش‌های مختلف مسجد جامع گوهرشاد مشهد صورت گرفت و با مجموعه‌ای از آب‌نما و آب‌خوری در وسط صحن تعبیه شد که بر زیبایی و شکوه مسجد بیش از پیش افزوده است.
در و دیوارهای مسجد مزیّن به نام‌های جلاله، آیات قرآنی، احادیث شریفه، اشعار و مدح و ثنای ائمه اطهار (ع) است که با خط‌‌های ثلث، نسخ، نستعلیق، کوفی و بنایی خوشنویسان بزرگی همچون بایسنقر و امامی اصفهانی نگاشته شده است.

در زیبایی مسجد گوهرشاد که شاهکاری از معماری تیموری است رنگ، نقش ویژه‌ای دارد. آبی لاجوردی و فیروزه‌ای، سفید، سبزشفاف، زرد، زعفرانی، بور و سیاه آبنوسی از رنگ‌هایی است که در مسجد گوهرشاد هنرمندانه با نقش تزیینی خود سازگار شده‌اند.
گنبد مسجد گوهرشاد با کاشی به رنگ فیروزه‌‌ای کار شده و عبارت جلیل «لا اله الا الله» به آن جلوه خاصی بخشیده است؛ همچنین سطوح مسجد گوهرشاد نیز با عالی‌ترین جنس کاشی پوشیده شده‌اند.
کف صحن مسجد با سنگ خلج شش گوشه پوشیده شده و در سال های اخیر در وسط صحن مسجد، حوضی هندی شکل و هشت گوش ساخته شده که دارای هلال‌های وترگونه است و با چهار آبخوری سنگی که با حفاظ مشبّک سنگی و چراغ های سبز به شیوه معماری سنتی زینت یافته که به علاوه حوض مرتفع کوچک در میان آب نما و فواره‌ها و شیرهای آب، شکوه و زیبایی و طراوت خاصی به فضای مسجد بخشیده است.
 

رواق دارالهدایه در جنوب غربی روضه منوره بین مدرسه دو در و صحن جمهوری اسلامی قرار گرفته است.
این رواق، با زیر بنای 536 متر مربع، از رواق‌های وسیع حوزه حرم مطهر است. احداث رواق از سال 1369 آغاز شد و در نخستین روز سال 1371 افتتاح شد.
تزئینات داخلی رواق دارالهدایه حرم امام رضا (ع) به صورت تذهیب همراه با کار گره و نقوش اسلامی است. در تزئین کتیبه‌ها از اسماءلله و آیات و احادیث به صورت گچ، با زمینه‌های طرح سنتی استفاده شده است.
ازاره رواق با سنگ مرمر پوشش یافته و بالای ازاره با ترکیب آینه‌کاری و گچ‌بری بسیار زیبا مزین شده است. رواق دارالهدایه، دارای کاربری فرهنگی است که اجرای برنامه های فرهنگی، سخنرانی و مداحی برای اردوهای زیارتی جزو برنامه های ثابت در این رواق بوده است.
 رواق دارالهدایه حرم امام رضا (ع) 10 ورودی دارد که سازه اصلی رواق، به سبک معماری شبستان‌های مسجد گوهرشاد حجم‌سازی و به دلیل تقارن با مسجد گوهرشاد، به صورت چهار طاقی سنتی اجرا شده است.
تزئینات داخلی رواق دارالهدایه حرم امام رضا (ع) نیز به صورت مذهّب، همراه با گره کاری در زمینه آن و نقوش اسلامی است.

صحن قدس حرم امام رضا (ع) در جنوب بقعه مطهر و در جهت قبله صحن گوهرشاد قرار گرفته، از جنوب با صحن جامع رضوی، از شمال با مسجد گوهرشاد، از غرب با بست شیخ بهاءالدین و از شرق با رواق امام خمینی (ره) همجوار است.

صحن قدس به ابعاد 65×40 متر، به‌صورت چهار ایوانی، با 20 غرفه، 12 حجره، و سقاخانه‌ای الهام گرفته از قبةالصخره بیت‌المقدس در وسط آن، ساخته شده است. مساحت آن در دو طبقه همکف و زیرزمین هفت هزار متر مربع است که هزار و 880 متر آن به فضای باز صحن اختصاص دارد. ساخت صحن در سال 1370 شمسی به پایان رسید اما تزئینات آن مدتی بعد تکمیل شد.

کف صحن قدس حرم امام رضا (ع)، به‌جز داخل گنبدخانه ایوان جنوبی که دارای قاب‌بندی با حاشیه و طرح گره تند در شمسه مرکزی است، طرحی ساده از مربع‌های سیاه از سنگ خلج دارد. ازاره صحن نیز با قاب‌بندی ساده از همان سنگ کار شده، اما لبه ایوان جنوبی به‌صورت ستون‌های تزیینی حکاکی‌شده است. نمای عمومی صحن با کاشی معرق و داخل غرفه‌ها با کاشی معرق و مشبک و آجرنما، تزیین شده است.

تزیین قاب معرق‌ پشت‌بغل غرفه‌ها، شامل ترنج و اسلیمی گل‌دار است که بر زمینه کاشی فیروزه‌ای، کرم و سورمه‌ای نقش بسته است. پایه‌ها و بالای غرفه‌ها نیز به‌صورت حاشیه پهنی با هره‌های آجری قاب‌بندی گردیده و درون قاب‌ها با انواع گل‌های ختایی الوان، ترنج، سرترنج، طرح گلدان و قاب‌های قلمدانی، بر زمینه کاشی لاجوردی تزیین شده است.

داخل غرفه‌های صحن قدس حرم امام رضا (ع)، مزین به کاربندی و قاب کتیبه در زمینه آجری است. آجرها با رنگ فیروزه‌ای بندکشی و در زمینه آن، انواع گل‌های ختایی و طرح‌های گلدان و شمسه با کاشی معرق اجرا شده است. بالای ورودی هر حجره یک قاب کتیبه به خط ثلث جلی و نستعلیق، حاوی روایاتی از امام رضا (ع)، به قلم سیدمحمد حسینی موحد و تاریخ 1414 قمری درج است.

ایوان جنوبی به ارتفاع 16 و عرض 12  متر، به گنبدخانه پشت سر متصل و با کاشی معرق تزیین شده است. نمای این ایوان شامل یک کتیبه قرآنی به خط کوفی در قاب پیشانی ایوان، و متن سوره صفّ به خط ثلث محمد حسینی موحد و تاریخ 1416 قمری به‌صورت کتیبه سرتاسری در دور ایوان است.

تزیینات داخل گنبدخانه شامل انواع نقوش اسلیمی، ختایی، گره و شاه‌گره می‌شود. در ضلع جنوبی گنبدخانه یک محراب کاشی معرق کار شده که دارای کتیبۀ مادر و بچۀ ثلث و کوفی، حاوی آیاتی از سورۀ مبارکۀ نور، به خط حسینی موحد است. داخل محراب با طرح‌های اسلیمی و ترنج و اطراف آن با طرح اسلیمی گل‌دار و یک سرترنج بر زمینه گل‌های ختایی اجرا شده است.

در هر کدام از اضلاع شرقی و غربی، یک درگاه و دو طاق‌نمای محرابی در دو سو و یک طاق مشبک در بالای درگاه کار شده است. داخل طاق‌نماها و زمینه اطراف آن‌ها به نقوش اسلیمی، ختایی، ترنج و شمسه‌های متنوع و الوان آراسته است. کاربندی زیر گنبد و نمای داخلی گنبد زمینه آجری دارد و مزین به انواع قاب‌های ترنج و شمسه است. کاسه‌سازی زیر گنبد در ردیف‌های هشت‌تایی انجام شده است و آلات کاربندی آن شامل شمسه کند، تند و شُل و کاسه‌ها در اشکال مختلف، همگی به شمسه هشت‌پر مرکزی می‌رسد.

گنبد به‌صورت دو پوسته با ساقۀ کوتاه است که در نمای بیرونی آن بر زمینۀ کاشی نرۀ فیروزه‌ای، طرح ترنج و اسلیمی سفید، زرد و سورمه‌ای متتهی به یک شمسه در نوک گنبد اجرا شده است. در قاب‌هایی که از تکرار کلمۀ «محمد» به خط کوفی بنایی، در ساقه گنبد شکل گرفته، عبارات «لا إِلهَ إلااللّه»، «محمد رسول‌الله» و «علی ولی الله» به تفکیک به خط ثلث جلی کتابت شده است.

ایوان شمالی یک طاق‌نمای بزرگ است که نمایی مشابه ایوان جنوبی دارد؛ اما داخل آن متفاوت است. در نمای بیرونی ایوان، مانند ایوان جنوبی کتیبه‌های کوفی در پیشانی و ثلث در دور ایوان کار شده و پخی آن نیز مزین به نقوش گیاهی و پرنده است. کتیبه دو طبقه سرتاسری دور ایوان، حاوی متن کامل سوره جمعه، به خط حسینی موحد و تاریخ 1416 قمری است. 

طاق‌نمای محراب‌مانند مرکزی از معرق سنگ است و به‌خاطر کاربندی تمام‌مرمر خود، در حرم مطهر نظیری ندارد. در مرکز این طاق‌نما کتیبۀ احداثیه صحن به خط نستعلیق حک شده که دور آن را نواری از تکرار عبارت «علی ولی الله» به خط بنایی دربرگرفته است.

ایوان شرقی به ارتفاع 12 متر، مانند ایوان شمالی اما در ابعادی کوچک‌تر، به‌صورت یک طاق‌نما ساخته شده و فاقد عمق است. در اسپر ایوان یک درِ دو لنگه بزرگ وجود دارد که به رواق امام خمینی راه می‌برد و بالای آن یک قاب ترنج کتیبه‌دار بر زمینه گل‌های ختایی اجرا شده است. کتیبۀ سرتاسری ایوان به خط ثلث، حاوی آیاتی از سورۀ مجادله، به خط حبیب‌الله فضائلی خوش‌نویس معاصر و تاریخ 1400 قمری است.

ایوان غربی نمایی مشابه با ایوان شرقی دارد و کتیبه سرتاسری آن سوره مبارکه فجر است؛ اما همچون ایوان شرقی طاق‌نما نیست و عمق دارد. داخل این ایوان قاب‌ترنج‌های اسلیمی‌دار بر زمینه آجری کار شده است. در پیشانی نمای این ایوان، که درگاه اتصال صحن به بست شیخ بهایی است، به خط نستعلیق جلی نام «صحن قدس» نگاشته شده است.

صحن قدس حرم امام رضا (ع) کاربری عبادی و خدماتی دارد. در حجره‌های صحن، تعدادی از دفاتر اداری و خدماتی حرم مطهر مستقر است و طبقه زیرین نیز آرامگاه است.

رواق دارالحکمه در ضلع جنوب شرقی صحن انقلاب و ضلع شمال غربی صحن آزادی واقع شده است.
این رواق، دارای 12 راه ورودی است که در دو طبقه با زیربنای هزار و 468 متر مربع در سال 1377 شمسی شروع شد و در سال 1381 ش پایان پذیرفت.
رواق دارالحکمه حرم امام رضا (ع) با 12 ستون بتونی استحکام یافته و سیستم کانال کشی تهویه، درون ستون‌ها جاسازی شده است.
کف رواق با سنگ مرمر اعلا و نقش قالیچه گره پوشش یافته، ازاره رواق بالغ بر دو متر از سنگ مرمر ساده و حدود 4.1 متر آن با کار معقلی تزیین می‌یابد؛ سقف بنا نیز با معرق و مقرنس و رسمی بندی اصلی آراسته شده است.
دو مسیر رواق دارالحکمه حرم امام رضا (ع)، به صحن انقلاب، هشت ورودی در صحن آزادی و دو ورودی دیگر به رواق دارالضیافه و نهایت به حرم مطهر می‌رسد.

رواق دارالضیافه در شمال شرقی روضه منوره، با رواق‌های دارالسعاده در جنوب، دارالحکمه در شمال، گنبد الله‌وردی‌خان در غرب و صحن آزادی در شرق هم‌جوار است.
این رواق در سال 1301 قمری، پس از احداث صحن آزادی و رواق دارالسعاده، در محدوده مقابل سر در رواق گنبد الله‌وردی‌خان، معروف به حیاط جلو گنبد، ساخته شد. مرحوم میرزا شفیع قزوینی به هزینه یک تاجر قزوینی این بنا را احداث کرد.
ابعاد رواق دارالضیافه شامل چهارده متر طول، 25.9 متر عرض و 75.13 متر ارتفاع (از کف تا زیر نورگیر) و مساحت آن حدود 130 متر مربع می‌شود که با محاسبۀ فضاهای جانبی، به 170 متر مربع می‌رسد.
 

رواق شیخ بهائی یکی از رواق های جنوب شرقی حرم مطهر است که مزار شیخ بهاءالدین عاملی معروف به شیخ بهایی در آن واقع شده است.
در بین خط‌ و‌ نشان‌های ورودی و کتیبه‌های جنوب‌ غربی صحن آزادی، پس از چند پله، راهرویی نمایان می‌شود که داستان زندگی بزرگی از اهالی اصفهان را روایت می‌کند.
اتاقی شیشه‌ای با مساحت 102 مترمربع در برابر دیدگان خودنمایی می‌کند که با آینه‌کاری، این هنر آشنا، آراسته شده است. گویی هر آینه جامی است که بخشی از زندگی شیخ را به تصویر می‌کشد.
مدفن شیخ بهائی در وسط رواق جای دارد؛ قبل از بنای صحن موزه در سال 1356 قمری، مقبره شیخ در وسط حجره‌ای معمولی و محقر بدون تزئینات، میان راهرو و صحن آزادی و فضای باز پایین پا که به صحن موزه تبدیل شده بود، قرار داشت.

رواق دارالسرور با دو در ِزرین زیبا با کتیبه‌های نگاشته شده به رواق دارالسلام و رواق دارالسعاده راه دارد. ازسوی شمال دارالسعاده، از سمت جنوب دو رواق دارالذکر و رواق دارالعزه، از سوی مشرق صحن آزادی و از طرف مغرب، رواق دارالسلام، این رواق را احاطه کرده‌اند.
این رواق به عنوان یکی از ورودی‌های اصلی حرم امام رضا (ع) در جنوب شرقی بارگاه رضوی میان رواق دارالسعاده و رواق دارالذکر قرار گرفته است.
هنگامی که زائران مشتاق از صحن آزادی به روضه منوره مشرف شوند، پس از عبور از کفشداری شماره 8، وارد تالار نورانی رواق می‌‏شوند و به سمت حرم مطهر می‌روند.
طول این رواق 24 متر و عرض آن 82.4 و ارتفاع بنا 75.4 متر است که با در نظرنگرفتن پایه های رواق، می توان مساحت آن را 100 متر مربع دانست. در سال‏های 1344 – 1342 شمسی کف رواق با سنگ مرمری فرش شده است.

صحن جمهوری اسلامی، نخستین صحن‌ ساخته شده پس از انقلاب اسلامی محسوب می‌شود. این صحن از شمال به بست شیخ طوسی (بست بالاخیابان)، از جنوب به صحن پیامبر اعظم(ص)، از غرب به بست شیرازی از جنوب غرب به صحن غدیر و از شرق به بست شیخ بهاءالدین، مدرسۀ دو‌در (دارالقرآن کریم) و رواق‌های دارالولایه، دارالهدایه و دارالرحمه راه دارد.
مساحت صحن و بناهای وابسته، بدون احتساب طبقۀ زیرین که به تدفین اختصاص دارد، 14 هزار و مساحت فضای باز آن 7 هزار و 300 متر مربع است.
عملیات ساخت صحن جمهوری اسلامی حرم امام رضا (ع) در سال 1360 شمسی آغاز شد، در سال 1368 شمسی پایان یافت و تزیینات آن به‌تدریج تکمیل شد.

در صحن بعثت دو ایوان غربی و شمالی وجود دارد. این صحن در گذشته به نام صحن امام خمینی بوده است که پس از اعمال تغییرات به دو بخش صحن بعثت و رواق امام خمینی تقسیم بندی شد.

مسجد هفتاد و دو تن حرم امام رضا (ع)، از بناهای تاریخی واقع در جنوب غربی حرم مطهر و مقابل درگاه غربی صحن پیامبر اعظم (ص) است.
این مسجد دستِ‌کم از سدۀ سیزدهم هجری به نام مسجد شاه شهرت داشته است که احتمالاً نامگذاری آن به‌سبب وجود نام «ملکشاه» در کتیبه بنا بوده است.
 
مسجد هفتاد و دو تن حرم امام رضا(ع) در کنار میدان سرسنگ، واقع در سرسوق و در مسیر یکی از معابر مهم مشهد که محله نوغان را در شمال شرق مشهد به محله سرشور در غرب مرتبط می‌کرد، قرار داشته و با حمام شاه هم‌جوار است. با این‌حال، تغییر و تحولات بسیاری که در طول زمان در بافت شهر مشهد، به‌ویژه اطراف حرم امام رضا (ع) رخ داده، محیط پیرامون این مسجد را دگرگون کرده است.
مسجد هفتاد و دو تن دارای نقشه تقریباً مستطیل به ابعاد 33×20 متر، مشتمل بر یک ایوان ورودی و دو ایوانچه در طرفین آن، دو مناره در دو ضلع جبهه ورودی، گنبدخانه، دهلیزهای اطراف گنبدخانه و اتاق‌های جنوبی، شرقی و غربی، و دو سرداب است. این بنا مانند مسجد کبود تبریز، نقشه‌ای نامتعارف دارد و همچون آن که مدفن جهان‌شاه قره‌قویونلو است، بیشتر به بناهای آرامگاهی شباهت دارد تا مسجد.
ایوان ورودی مسجد هفتاد و دو تن حرم امام رضا (ع)، 95.4 متر عرض، 2.4 متر عمق و 4.9 متر ارتفاع دارد. طاق ایوان جناقی و پوشش نمای پایه‌ها و ایوان از کاشی معرق رنگارنگ بر زمینه لاجوردی است. ازاره نمای جبهه ورودی، از سنگ سیاه به ارتفاع 25.1 متر و پس از آن دارای کاشی‌کاری با تزئینات گل‌ و بته، اسلیمی، نقش‌های هندسی و کتیبه است.
گنبد پیازی دو پوشه مسجد، مزین به کاشی فیروزه‌ای و نقش‌های محرابی سیاه‌رنگ متوالی در بالای پاکار بوده که در مرمت‌های اخیر تزئینات آن دگرگون و به‌صورت خطوط و نقش‌های هندسی به رنگ‌های سفید، سیاه و زرد، در میان دو نوار افقی درآمده است.
دو مناره بنا پایه کثیرالاضلاع و بدنه استوانه‌ای دارند که ارتفاع یکی 20 و دیگری 4.15 متر است. در بالای ازاره مناره قاب کتیبه‌ای با مضمون قرآنی به خط ثلث اجرا شده است. نمای ساقه مناره‌ها ترکیب آجر و کاشی معرق با نقش قاب‌ترنج است که به‌صورت مرصّع در زمینه آجری مناره کار شده است.
در خاکبرداری و مرمت مسجد مسجد هفتاد و دو تن حرم امام رضا (ع) در سال 1347 شمسی، در زیر گنبد اتاق شمالی، سازه معماری کوچکی یافت شد که با پلکانی به سمت پایین پیش می‌رود و از طریق یک هشتی، به سرداب چهارگوشی به ابعاد 36.6×36.6 متر در زیر گنبدخانه اصلی می‌رسد. در این سرداب که سه صورت قبر در کف آن وجود دارد، همانند سرداب‌های دیگر دوره تیموری، از جمله سرداب گور امیرتیمور، آرامگاه بی‌بی‌خانم در سمرقند و یا مدرسه دودر در مشهد، دیوارها و سه‌کنج‌ها با ظرافت پرداخت نشده است.
سرداب دیگری نیز در زیر گنبدخانه جنوبی کشف شده که راهروی آن از گوشه جنوب شرقی بنا به درون راه می‌یابد و در نهایت به سردابی کوچک‌تر در زیر گنبدخانه جنوبی منتهی می‌شود. این سرداب شباهت به سرداب زیر گنبدخانه اصلی دارد و در میانه آن، تنها یک صورت قبر برجسته وجود دارد.
درباره کاربری بنا، چند نظریه مطرح است. برخی این بنا را آرامگاه «امیرغیاث‌الدین ملکشاه» یا «امیرغیاث‌الدین شاه‌ملک بن قلجای برلاس» یکی از سرداران تیموری می‌دانند. مبنای استدلال انتساب مسجد هفتاد و دو تن حرم امام رضا (ع) به آرامگاه، بقایای کتیبه‌ای است که بر روی پایه سمت چپ ایوان ورودی نوشته شده است. این محققان، نام موجود در کتیبه را صورت مقلوب امیر شاه‌ملک دانسته‌اند که مطابق منابع در سال 829 قمری در خوارزم فوت کرد و جسدش را پس از انتقال به مشهد، در بنایی که برای مدفن خود ساخته بود، به خاک سپردند.
اما اوکین با رد انتساب بنا به مقبره امیرملکشاه، به استناد دو کتیبه سال‌های 1155 و 1119 قمری بر روی و پیشانی ایوان مسجد، آن را بنایی دو منظوره یا «مسجد تدفینی» دانسته که گنبدخانه مرکزی آن بنایی یادبود به منزله مزار یا آرامگاه بوده و اتاق‌های جانبی کارکرد «نمازگاه خصوصی» را داشته است. وی با مراجعه به کتیبه‌های درون گنبدخانه که بخشی از مناجات‌نامه حضرت علی(ع) است و شعری دیگر که در ستایش 12 امام (ع) بر پخی گوشه ایوان نوشته شده، احتمال داده که سرداب‌ها، مدفن یکی از سادات علوی است.
با در نظر گرفتن فرضیات اوکین، می‌توان احتمال داد که اساس آن مقبره حتی پیش از مرگ ملک‌شاه در سال 829 قمری، در سال 855 قمری گذاشته شده است؛ این بنا پس از انقلاب اسلامی مدتی به‌عنوان پایگاه بسیج استفاده می‌شد و اکنون پس از مرمت، در اختیار آستان قدس رضوی قرار دارد.
 

آرامگاه شیخ بهائی بعد از رواق وسیع امام خمینی در مزاری سنگی با پوششی شیشه‌ای قرار گرفته است. این مزار مربوط به عالم و دانشمند ایرانی بهاالدین محمد بن حسین عاملی معروف به شیخ بهائی است.
شیخ بهائی در دانش‌های فقه، فلسفه، منطق، ادبیات، هیئت، ریاضیات و... تبحر داشت. از ایشان بیش از ۸۰ اثر علمی بر جای ‌مانده است.
ایشان برای ترویج فرهنگ اسلام و گشایش کار مردم، به دربار شاه‌عباس صفوی راه یافت و مقام شیخ‌الاسلامی را عهده‌دار شد که بزرگ‌ترین مقام دینی و دیوانیِ ایرانِ آن روز بود. سیاست او هدایت کارگزاران حکومت صفوی بود و در این راه، موفقیت چشمگیری داشت.
افزون بر آثار علمی، تقسیم دقیق و عادلانۀ آب زاینده‌رود، طرح‌ریزیِ کاریز نجف‌آبادِ اصفهان، تعیین سمت قبلۀ مسجد امام به‌مقیاسِ چهل درجه انحراف غربی از نقطۀ جنوب، مرمّت و بازسازیِ مجدد یکی از رصدخانه‌های مراغه، حمام شیخ بهایی و... به ایشان منسوب است.
مرحوم شیخ در آخرین سال‌های حیات خود، از منصب شیخ‌الاسلامی کناره گرفت و به سیروسلوک پرداخت؛ تا آنکه روز دوازدهم شوال ۱۰۳۰ در اصفهان دعوت حق را لبیک گفت و علامه مجلسی بر او نماز گذارد. بنا بر وصیتش، جنازه‌اش را به مشهد بردند و در جوار مرقد مطهر امام‌رضا (علیه السلام) در خانه‌ای دفن کردند که محل تدریس ایشان بود.
مقبره شیخ بهائی در اتاقی شیشه‌ای در رواق شیخ بهائی با مساحت 102 مترمربع در برابر دیدگان خودنمایی می‌کند که با آینه‌کاری، این هنر آشنا، آراسته شده است.
قبل از بنای صحن موزه در سال 1356 قمری، مقبره شیخ در وسط حجره‌ای معمولی و محقر بدون تزئینات، میان راهرو و صحن آزادی و فضای باز پایین پا که به صحن موزه تبدیل شده بود، قرار داشت.

کار احداث صحن موزه، کتابخانه قدیم، تالار تشریفات و تجدید بنای مقبره شیخ در سال 1356 قمری آغاز شد و در سال 1364 قمری به پایان رسید. به روایت تاریخ، محل کنونی رواق شیخ بهایی، همان منزل و مدرس وی در ایام اقامتش در مشهد بود.
در حکاکی‌های روی سنگ مزار شیخ بهائی اینگونه می‌خوانیم: «اینجا مقبره عالم بزرگ، بهاءالدین محمد فرزند شیخ حسین بن عبدالصمد ملقب به شیخ بهایی است». در ضلع غربی راهروی رواق، بر کاشی معرق، نشانی از شیخ به یادگار مانده است که حرفی از سال‌های دور برای گفتن دارد.
سقف رواق شیخ بهائی مقرنس آویز و سبک شطرنجی است که 25 چشمه را در دل خود جای داده است. 1356 قمری، سالی است که دستی به سر و روی مقبره شیخ می‌کشند و حجره‌ای معمولی و محقّر بدون تزیینات آن را به طرز باشکوه و زیبایی مرمت می‌کنند.
در ضلع غربی راهروی رواق شیخ بهائی حرم امام رضا (ع)، کتیبه‌ای به صورت یک تابلو بر کاشی معرق، عبارت‌های مکتوب بر سنگ قبر شیخ را در بردارد و در سه طرف رواق شیخ، زیر سقف، بر دیوار آرامگاه در کتیبه‌ای به طول 30.8 متر و عرض 40 سانتی متر، ضمن معرفی شیخ، آثار و تالیفات او به خط ثلث نگاشته شده است.
 

رواق حضرت زهرا (س) حرم امام رضا (ع) یکی از رواق‌های مخصوص بانوان است که در روزهای پایانی سال 1395 شمسی افتتاح شد.
این رواق که به نام رواق حضرت فاطمه زهرا (س) نامگذاری شده است، در 29 اسفند 1395 شمسی همزمان با سالروز ولادت ایشان با حضور تولیت آستان قدس رضوی بازگشایی شد.
رواق حضرت زهرا (س) حرم امام رضا (ع) در فضای زیرین صحن آزادی احداث شده است که ورودی آن در بست نواب صفوی بین صحن هدایت و کوثر قرار دارد. از این رواق دری نیز به رواق دارالحجه گشوده می‌شود.
معماری اسلامی در رواق حضرت زهرا (س) حرم امام رضا (ع)
به منظور تسهیل در رفت و آمد زائران در ایام شلوغ و پر ازدحام، سه در خروجی اضطراری برای این رواق تعبیه شده است. وجود وضوخانه، پله برقی و انواع ستون‌‌ها به سبک معماری اسلامی، از ویژگی‌های دیگر این رواق است.
هدف از راه‌اندازی رواق حضرت زهرا (س) تبیین و تعالی هویت زن مسلمان انقلابی، افزایش مشارکت و ارتقای کمی و کیفی برنامه های ویژه بانوان زائر، نهادینه شدن سبک زندگی و سیره حضرت فاطمه (س) برای بانوان و تعمیق، ترویج و تسهیل زیارت بانوان زائر است.
از جمله برنامه‌های مذهبی و فرهنگی متنوعی که در این رواق اجرا می‌شود می‌توانی به مواردی همچون برگزاری حلقه های معرفت ویژه بانوان در موضوعات اعتقادی، بیان احکام با محوریت بیان احکام بانوان به زبان فارسی و عربی، قرآن و اذان، برگزاری نماز جماعت، قرائت زیارت، ترتیل و تدبر در قرآن، محافل قرآنی،  برگزاری سخنرانی و گفتمان دینی با موضوع سبک اسلامی و بیان سیره حضرت زهرا (س) اشاره کرد.
از دیگر برنامه های رواق حضرت زهرا (س) حرم امام رضا (ع)، برگزاری حلقه های معرفت ویژه کودکان و نوجوانان همراه با مترجم، برگزاری برنامه‌های ویژه کودکان در تمام اوقات و بیان آداب زیارت به دو زبان فارسی و عربی است.
در این رواق خدمت‌رسانی به زائران حرم امام رضا (ع) اعم از کفشداری، نظافت و ... توسط نیروهای افتخاری خواهر به زائران ارائه می‌شود.

چایخانه باغ رضوان مشابه چایخانه‌های حضرت رضا(ع) در صحن‌های کوثر، غدیر و صحن امام حسن(ع) با تأکید تولیت آستان قدس رضوی مبنی بر میزبانی شایسته از شیفتگان این امام رئوف و ایجاد فضایی معنوی برای رفع خستگی زائران مشغول به فعالیت است.
این چایخانه‌ همه روزه از ساعت ۱۵ تا ۲۲ با توزیع چای شیرین پذیرای زائران و مجاوران بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) است. ساعت کار آن در صورت مشارکت موکب‌داران به ویژه در ایام مناسبتی افزایش می‌یابد و در شیفت صبح نیز فعال خواهد بود.
با توجه به فعالیت سایر چایخانه‌های حضرت رضا(ع) پیش‌بینی می‌شود به طور میانگین روزانه 20 تا 25 هزار لیوان چای متبرک با مصرف ۱۰۰ کیلوگرم شکر و ۲۰ کیلوگرم چای با تشکیل صف‌های منظم و مجزای خواهران و برادران در این چایخانه نیز توزیع شود. 
تمامی وسایل و امکانات داخل چایخانه‌‌های حضرت رضا(ع) از جمله سماورها، قوری‌ها و... با مشارکت ناذران و خیران حرم مطهر رضوی تهیه شده است چنان‌که در هر چایخانه به طور میانگین هزار و 200 لیوان در چرخه استفاده وجود دارد.
علاوه بر چای، دیگر اقلام متبرک از جمله شربت، کیک و... نیز در طول سال به ویژه در ایام مناسبتی در این چایخانه همچون سایر چایخانه‌های حرم مطهر رضوی توزیع می‌شود. 

محل نما ضلع قبله یکی از پرتردد ترین مسیرهای زائرین به شمار می رود، به صورتی که بیش از 40 درصد زوار امام رئوف از این مسیر مابین باب الرضا(ع) و باب الجواد(ع) به حرم مطهر رضوی مشرف می‌شوند.
موقعیت خاص این محل بعنوان نمای بیرونی حرم مطهر و توجه به احیای منظر تاریخی حرم مطهررضوی درپیوند با شهر و توجه به طرح بلند مدت میدان قبله از رئوس اصلی طراحی و اجرای این نماسازی بود.
در نماسازی صورت گرفته ساخت چندین ایوان در جداره های اصلی حرم در محدوده مدنظر می باشد که ارتفاع ایوان اصلی 26 متر و ارتفاع 2 ایوان‌ فرعی خروجی هر کدام 10 متر در نظر گرفته شده است. 
همچنین نمای این پروژه دارای 24 دهنه رسمی بندی، 4 دهنه یزدی بندی و 600 مترمربع حیاط جانبی و اصلی به همراه 300 مترمربع فضای تاسیساتی می باشد. هفت دهانه طاق در دو طرف ایوان‌های جانبی، یعنی در هر یال 14 چشمه طاق و در مجموع 28 چشمه‌ طاق اجرا شده تا پناه زائران از آفتاب و باران باشد.
این پروژه به لحاظ تزئینات در سه بخش طبقه‌بندی می‌شود: 
بخش اول، پوستۀ فوقانی است که عمدتاً نمای بیرونی صحن پیامبر اعظم (ص) و بام بخشهای اداری ضلع جنوبی آن را شامل می‌شود. با توجه به سابقه طولانی مطرح بودن بام به عنوان نمای پنجم و نیز منظر حرم مطهر از دید پرنده، توجه به زیباشناسی بام در این پروژه اهمیت داشت. به همین دلیل، در کنار ساماندهی تاسیسات برقی و مکانیکی موجود در بام، زیباسازی  جداره آن با آجرکاری فاخر و استفاده از نورگیرهای مشبک به‌ عنوان پوشش فضاهای تاسیساتی مورد توجه قرار گرفت. در طراحی این بخش به دلیل موقعیت و محورهای دید تزییناتی ساده‌تر با قاب‌بندی درشت و بدون جزئیات در نظر گرفته شده است. از مهم‌ترین آرایه‌های این بخش چهار کتیبه به خط کوفی تزئینی مشتمل بر حدیثی نبوی و حدیث سلسلة‌الذهب است که به صورت جفت در طرفین ایوان مرکزی نصب شده و با آجر لعاب‌دار در میان نقوش تزیینی می‌درخشد.

بخش دوم، شامل ایوان مرکزی و بناهای زیرین گلدسته‌ها می‌شود. نگین ایوان اصلی کتیبه آیه الکرسی است که به صورت آجرتراشی ساخته شده و با الهام از کتیبه مدرسه نظامیه خرگرد به خط کوفی تزیینی کتابت شده است. پیرامون این کتیبه، و در چند پایه تزئینات هندسی نیز به کار رفته است. نام‌های مبارک الله، محمد و علی همچون قابی فیروزه‌ای به خط کوفیِ بنایی این ایوان را در آغوش کشیده است. طرح‌های شمسه که بر لچکی ایوان اصلی خودنمایی می‌کنند؛ تنها یکی از نقوش هندسی به کار رفته در این ایوان است. همچنین، کتیبه‌ صلوات خاصه حضرت رضا(ع) با خط بنایی و نیز آیات متعدد قرآنی به همراه نقوش و تزئینات فاخر آجری در دو بخش جانبی ایوان ثبت شده است. 

در فضای مقابل ایوان برای تقویت حس عظمت و بلندای ایوان، فضایی حیاط‌مانند شکل گرفته است که بدنه‌های آن پوششی از آجر و کاشی و پنجره‌هایی چوبی و هماهنگ با ایوان مرکزی دارد و در میانه‌اش آب‌نمایی بزرگ خودنمایی می‌کند که همان آب‌نمای قدیمی صحن جمهوری اسلامی است که با دقت از محل قبلی خود برچیده و دوباره اینجا احیا شده است. 
و اما بخش سوم، ردیفی از طاق‌نماهای آجری است تا باب‌الجواد (ع) را به باب‌الرضا (ع) بپیوندد و با نظم و ضرباهنگ خود حس اطمینان و آرامش اتصال این جبهه از نما را بر روی زمین تداعی می‌کند. پوسته بیرونی طاق‌ها با نقوش متنوع و غنی و بافتی ریز و گود و برجسته در دو رنگ آجری و فیروزه‌ای پوشیده شده و در زیر آن امتدادی از چشمه‌های رسمی‌بندی و نورگیر می باشد. دو ایوان‌ جانبی واقع در هر یال هم با مقرنسی آجری و کتیبه‌ قرآنی به خط کوفی تزئین شده است تا در هماهنگی با ایوان مرکزی باشد. استفاده از کتیبه‌هایی به خط کوفی مزین به صلوات چهارده معصوم و فرازهایی از زیارت حضرت رضا(ع) هم در دهلیزهای آن نصب شده است.

توسعه فضاهای خدماتی

در این پروژه سایه ساری از امتداد ورودی باب الجواد(ع) به سمت ورودی باب الرضا(ع) اجرا شده است که علاوه بر ایجاد سایه برای رهگذران، موجب تعیین مسیر و مشخص شدن ورودی ها و خروجی ها و ایجاد فضاهای خدماتی نیز می شود. همچنین در این مسیر فضاهای خدمات «پیشاتشرف» به میزان حدود 1500 مترمربع فراهم شده است و فضاهایی همچون اتاق های امانات، امانات چادر، خدمات صندلی چرخدار، دسترسی به سرویس های بهداشتی و ... را برای خدمت رسانی به زائران حضرت رضا(ع) فراهم کرده است.

بست یا ورودی نواب صفوی یکی از قدیمی ترین ورودی های حرم مطهر رضوی می باشد که در محله پایین خیابان مشهد و در بلوار نواب صفوی مشهد واقع شده است.
از طریق این ورودی حرم می‌توانید به مهمانسرای امام رضا(ع)، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و ورودی رواق معروف دارالحجه و صحن کوثر دسترسی داشته باشید.

رواق دارالمرحمه با زیربنای هفت هزار و ۹۰۰ مترمربع و پنج هزار و ۳۰۰ متر مربع فضای عبادی مفید با ظرفیت بیش از ۱۰ هزار نفر نماز گزار در طبقه پایین رواق امام خمینی (ره) حرم مطهر رضوی احداث شده است.
در طراحی و ساخت این رواق از هنرهای اصیل و آرایه بندی های اسلامی توسط هنرمندان شاخص آستان قدس رضوی بهره گرفته شده است.
این رواق تقریبا جزء گودترین رواق‌های مجموعه حرم مطهر است که صفوف نماز جماعت و نماز جمعه در این رواق بسته می‌شود و به صفوف نماز در رواق‌های حضرت معصومه(س) و دارالحجه نیز اتصال می‌یابد.
دو هزار متر مربع فضای تاسیساتی، بهره‌گیری از ۹ دستگاه هواساز برای تهویه و سنسورهای سنجش CO2 برای تامین هوای کیفی مطبوع را دیگر بخش‌های این رواق است. همچنین در این رواق به وسیله سیستم صوت دیجیتال، صدای مراسم و سخنرانان و برنامه‌ها به طور یکنواخت در همه نقاط رواق پخش می‌شود.

رواق دارالفیض در سال 1346 شمسی از به‌هم‌پیوستن مسجد ریاض یا مسجد زنانه و صفّه شاه‌طهماسبی و فضای هم‌جوار ضلع شمالی گنبدخانه حرم، موسوم به پشت‌ سر حضرت ایجاد شده است.
دارالفیض از شمال به رواق توحیدخانه، از جنوب به بقعۀ مطهر، از غرب به رواق دارالشکر و از شرق به گنبد الله‌وردیخان محدود است. این رواق در گذشته به مسجد ریاض ـ مسجد زنانه معروف بوده است.
اصل بنای رواق دارالفیض حرم امام رضا (ع) مربوط به دوره صفویه است و به دلیل همجواری با رواق توحیدخانه که منسوب به ملامحسن فیض کاشانی است، دارالفیض نامیده شده است.
همچنین در گزارشی آمده که به مرور زمان خرابی‌هایی در سقف و پایه های رواق معروف به مسجد ریاض ـ مسجد زنانه ـ و همچنین در قسمتی از محل صفه شاه طهماسبی روی داده و آئینه کاری دیوارها فرسوده شده و برخی از آن‌ها ریخته بودند به طوری که از هر جهت احتیاج به ترمیم بنیادی و تعمیر اساسی داشت، لذا در سال 1347 اقدام به مرمت اساسی و نوسازی و در عین حال توسعه این قسمت شد، به طوری که تا آخر سال مزبور کلیه عملیات اصلاحی و نوسازی از هر جهت انجام پذیرفت و در نتیجه، در این محل رواقی وسیع و زیبا و با استحکام برای استفاده زائران حرم مهیا و به دارالفیض موسوم شد.
رواق دارالفیض حرم امام رضا (ع)، 3.14 متر طول، 2.7 متر عرض و 6.9 متر ارتفاع دارد و مساحت آن با فضاهای جانبی به 112 متر مربع می‌رسد. سقف و دیوارهای رواق پوشیده از کاشی معرق بسیار زیبا و نفیس و ازاره‌ها و کف نیز از سنگ مرمر است. سقف رواق دارای نورگیری هشت‌ضلعی در وسط است که با چهار طاسه در اطراف احاطه شده است.
تمام فضا با اشکال هندسی لوزی، مثلث و چندضلعی‌های نامنظم و داخل این اشکال با نقوش اسلیمی و ختایی بسیار متنوع تزئین شده است. بر گرد طاق‌های شمالی و جنوبی رواق کتیبه‌‌ای مزیّن به آیات قرآن درج است که تاریخ 1388 قمری را بر خود دارد.
زیر این کتیبه، در فاصله بالای طاق تا درگاه ورودی، قاب‌هایی در اندازه‌های مختلف، مزیّن به نقوش ختایی و گل‌بته و کتیبه‌هایی به‌خط کوفی تزیینی به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی کار شده است. در بالای ازاره نیز کتیبه‌ای نستعلیق، متضمن اشعاری در ستایش امام رضا (ع)، دورتادور رواق دارالفیض حرم امام رضا (ع) را دربرگرفته و بر دیوار حاشیه ایوان جنوبی رواق، کتیبه‌های تز‌یینی با طرح ستاره هشت‌پر، حاوی اسماء‌الحسنی کار شده است.

دارالسعاده در شرق حرم مطهر بعد از رواق گنبد حاتم خانی و در امتداد آن، متصل به ایوان طلای صحن آزادی است. این بنا و رواق حاتم خانی با حدود 60 سانتی متر اختلاف سطح، چنان به هم پیوسته‌اند که هر دو یک رواق به نظر می‌رسند. رواق دار السعاده از شمال به دار الضیافه، از جنوب به دار السرور و از شرق به ایوان طلای صحن آزای و از غرب به رواق حاتم خانی و در نهایت به حرم مطهر راه دارد.
این بنا به شکل مستطیل و به ابعاد 90/14 * 80/12 متر و ارتفاع 80/14 متر که در مجموع بعد از کسر پایه‌‌های پیش آمده، مساحت آن به 162 متر مربع می‌رسد. ورودی رواق دار السعاده، در ایوان طلای صحن آزادی که یکی از راه‌‌های اصلی تشرف به حرم مطهر است، واقع شده است.
هنگامی که در عصر قاجاریه صحن آزادی احداث شد، پس از اتمام ایوان طلای آن، اللهیار خان آصف الدوله، دایی محمد شاه قاجار (صدر اعظم دوره فتحعلی شاه) که سمت استاندار خراسان را داشت، در سال 1251 هـ.ق این مکان را به صورت رواقی درآورد که دارالسعاده نامیده شد.
کف رواق و ازاره آن از سنگ مرمر پوشش یافته است. در سال 1300 هـ.ق میرزا علی اصغر خان (امین السلطان) این بنا را آینه‌کاری کرد.
در اثر گذر زمان، در سقف دارالسعاده خرابی هایی ظاهر و آیینه کاری آن کهنه و فرسوده شد. در فاصله‌ی میان سال های 1334 تا 1340 هجری قمری، دارالسعاده را به طور اساسی مرمت و آینه کاری‌هایش را تجدید کردند و از ضلع جنوبی دارالسعاده نیز درگاهی وسیع به رواق دارالسرور گشوده شد. در نتیجه صفه های جنوبی و شمالی از بین رفت و تمام کف هم‌سطح گردید.
بالای ازاره‌ی رواق، قصیده ای از صبوری، ملک الشعراء آستان قدس رضوی، بر روی سنگ مرمر به عرض 33/0 متر به خط نستعلیق کتیبه شده و آیینه کاری و ازاره و کتیبه را علی اصغرخان امین السلطان که پدرش ابراهیم خان امین السلطان در آن جا دفن شده، انجام داده است.
قصیده‌ی صبوری را می‌توانید با این مطلع دنبال کنید:
حبّذا دار همایون سعادت دستور
مرحبا کاخ فلک‌منظر خورشیدظهور
و در آخرین مصراع قصیده، تاریخ آئینه‌کاری دارالسعاده را به حساب ابجد، سال 1300 هجری قمری می‌بینید. 

ورودی باب الحسن(ع) که از میدان امربه‌معروف و سپس ره باغ حضرت زهرا (س) به صحن امام حسن مجتبی (ع) متصل می‌شود، یکی دیگر از ورودی‌های حرم مطهررضوی می باشد.
ورودی باب الحسن (ع)، ضمن ایجاد تسهیل در عبور و مرور زائران و مجاوران، دسترسی به دانشگاه علوم اسلامی رضوی و سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی را نیز، فراهم می‌کند.
 

میزبانی شایسته از خیل عظیم زائران حضرت رضا(ع) همواره یکی از مهمترین دغدغه های خادمان حضرت در آستان قدس رضوی بوده است. یکی از اسباب پذیرایی تامین جای پارک برای زائران و مجاورانی است که در طول روز و شب و از دور و نزدیک مشرف به زیارت حضرت دوست می شوند. آستان قدس رضوی فرای وظایف خود و در حد امکان تاکنون سعی بر ایجاد و ساماندهی فضای پارک برای زائران رضوی کرده است. بخش مهمی از این فضای پارک همزمان با ساخت زیرگذر حرم مطهر رضوی و در فضای زیرسطحی در مجاورت این گذرگاه ایجاد شد. در این بستر سازی و در مساحتی حدود 100 هزار مترمربع چهار پارکینگ با گنجایش 2000 جای پارک تعبیه شد.

فضای پارکینگ روباز 4، بین خیابان طبرسی و خیابان شیرازی، پشت باغ رضوان، با ظرفیت حدود ۲۲۰ دستگاه خودرو است.

مدرسه میرزا جعفر در حرم امام رضا (ع) از مدارس علمیه دوره صفویه، زمان سلطنت شاه عباس دوم است که در سال 1059 قمری توسط دو برادر به نام‌های «میرزا محمد طاهر» مشهور به وزیرخان و «میرزا محمد جعفر» مشهور به سروقد ساخته شد.
میرزا جعفر سروقد یکی از اعیان شهر مشهد و فرزند میرزا محمد تقی مشهدی بوده است. برادران وی به نام‌های میرزا محمد طاهر(وزیر خان) و میرزا محمود، به هند مهاجرت کردند و در آنجا صاحب مقامات عالی در دولت گورکانیان شدند؛ اما میرزا محمد جعفر در مشهد ماند و از ثروت خویش، علاوه بر تأسیس مدرسه علمیه، املاک و مستقلاتی به همان مدرسه و نیز به فرزندان خود اختصاص داد. بنا بر تاریخ وقف‌نامه و حاشیه آن، میرزا جعفر باید در فاصله سال‌های 1079 تا 1085 قمری درگذشته باشد.
در سال 1079 قمری موقوفاتی توسط مؤسسان این مدرسه وقف شد؛ صنیع‌الدوله آنجا که درباره مشهد می‌نویسد، از وجود 16 مدرسه در این شهر خبر می‌دهد که از مدرسه میرزاجعفر نیز نام می‌برد.
طبق نوشته‌های صنیع الدوله در مطلع الشمس، میرزاجعفر که سال‌ها در هندوستان، به تجارت پرداخته و ثروت فراوانی گرد آورده بود، بخشی از اموال خود را صرف خیرات و مبرات کرد؛ ولی پیش از بازگشت به وطن از دنیا رفت و از وجوهی که به مشهد فرستاد این مدرسه ساخته شد؛ املاک زیادی بر این مدرسه وقف است. با توجه به موارد فوق، می توان گفت از آنجا که میرزاجعفر، متصدی ساخت مدرسه بوده و رقباتی را هم وقف آن کرده، این بنای عالی به نام وی مشهور شد.
مدرسه میرزا جعفر در حرم امام رضا (ع) با کاشی معرق هفت رنگ و بسیار نفیس تزئین شده است. این مدرسه در سال 1358 شمسی توسط آستان قدس رضوی تخریب و دوباره با همان طرح اولیه ساخته شد. هم‌اکنون نیز بخشی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی است.
البته در ابتدا قصد بر این بود که مدرسه مورد تعمیر قرار بگیرد ولی طبق گزارش مجری طرح، مهندس دیشیدی به علت رسیدن رطوبت زمین به سقف، امکان تعمیر وجود نداشت؛ لذا بر اساس طرحی که پس از آن ارائه شد، قسمت‌هایی از مدرسه مثل سردرهای آن و اتاق کتابخانه حفظ و بقیه مدرسه تخریب شد ولی دوباره بر اساس نقشه اولیه تجدید بنا شد.
این مدرسه تاریخی و باشکوه از نظر موقعیت مکانی، در قسمت شمالی صحن انقلاب واقع شده که از شمال و شرق به دانشگاه علوم اسلامی رضوی، از جنوب به صحن انقلاب و از غرب به بست شیخ طبرسی محدود می شود.
مدرسه میرزا جعفر در حرم امام رضا (ع) دارای دو درب ورودی بوده که یکی به صحن عتیق (انقلاب) و دیگری به بازارچه نقیب (بازار نقاره‌خانه) باز می شده است، درب بازارچه نقیب که مزین به کاشی‌کاری زیبایی بوده در زمان نوسازی تخریب شده است.
بنا بر وقف‌نامه مدرسه، میرزاجعفر تولیت مدرسه و موقوفات آن را به اعقاب ذکور خود و در صورت انقراض ایشان به اولاد ذکور اناث خاندان خود تفویض کرده بود. از این رو، تولیت مدرسه و مزرعه سیس‌آباد پیش از انقلاب برعهده یکی از اولاد واقف به نام میرزامحمدباقر سروقدی و زیر نظر حاج‌میرزا احمدکفایی بود.
موقوفات مدرسه در سال 1303 قمری شامل کاروان‌سرای تیغ‌بندی با درآمد 150 تومان، حق‌الارض دکان‌ها و خان‌های جنب مدرسه با درآمد 32 تومان، طاحونه قاضی‌اوغلی با درآمد 20 تومان، اراضی تیمچه حاجی آقاجان با درآمد 26 تومان، اراضی میدان کهنه با درآمد 50 تومان، و مزرعه سیس‌آباد با درآمد 180 تومان بوده که بابت حق‌التولیه، حقوق خادم، تعمیرات مدرسه و شهریه طلاب هزینه می‌شده است.
فریزر انگلیسی در سده سیزده هجری تعداد طلاب مدرسه را بین 50 تا 60 تن تخمین زده است؛ با این‌حال شمار آن‌ها را تا 250 نفر نیز نقل کرده‌اند. بزرگانی چون محمدباقر قاینی، شیخ‌محمد نهاوندی، حاج‌محمدعلی نجفی‌اردبیلی، صدرالدین جزایری، غلام‌حسین محامی، میرزاجوادآقا تهرانی، شیخ‌عباس قمی، و حسن‌علی مروارید در شمار استادان و دانش‌آموختگان این مدرسه بوده‌اند.
هم‌اکنون نیز این مدرسه، دو درب دارد که یکی همچون گذشته به صحن عتیق یا انقلاب باز می‌شود و بر کتیبه سر درب آن حدیث معروف «اطلبوالعلم من المهد الی اللَّحد» به چشم می‌خورد. این درب داخل ایوانی قرار دارد که از نظر تزئینات و کاشی‌کاری در خور توجه است. همچنین درب دوم مدرسه در شمال غربی، در بست طبرسی بوده و کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی به همت آیت‌الله طبسی از ادغام دو مدرسه میرزا جعفر و خیرات‌خان، همراه با افزایش ساختمان‌های جدیدی به آن دو، دانشگاه علوم اسلامی رضوی تأسیس شد.

​پنجره فولاد صحن جمهوری اسلامی در سال 1366 با وزنی حدود 10 تن ساخته و نصب شد.
حرم رضوی دارای چند پنجره فولاد است که معروف‌ترین و مهم‌ترین آن‌ها، پنجره فولاد صحن انقلاب است. فلسفه ایجاد پنجره‌های فولاد این بوده است که زائران و دلدادگان حرم امام رضا(ع) که عذر شرعی برای زیارت روضه منوره را دارند از طریق این پنجره‌ها ضریح را زیارت کنند.
 

یکی از مراکز خدماتی آستان قدس رضوی که در خدمت زائران و خدام آستان قدس رضوی قرار دارد، مهمانسرای حضرت است. از مهمانسرا در دورۀ صفوی، افشار و قاجار با عناوین «مطبخ معموره» و «کارخانه» یاد کرده‌اند.
سابقۀ مهمانداری در آستان قدس رضوی شاید به قبل از قرن نهم هجری می‌رسد. امیرعلی شیرنوایی مکانی به نام «غلورخانه» در حرم رضوی ساخت که ویژۀ اطعام فقیران، ضعیفان و یتیمان بود. این امر می‌تواند پیش‌زمینۀ ساخت مهمانسرا در زمان صفوی باشد.
منابع و اسناد موجود دربارۀ مهمانسرا متعلق به دورۀ صفوی است. برای نمونه در سال ۹۹۰ق، سلمان‌خان استاجلو، حاکم مشهد، مرشدقلی‌خان استاجلو، حاکم خواف را در مهمان‌خانۀ حضرت پذیرایی کرد. قدیمی‌ترین سند مربوط به مهمانسرای حضرت که در مرکز اسناد آستان قدس موجود است، به سال ۱۰۱۱ق برمی‌گردد که در آن با نام «مطبخ معموره» از مهمانسرا یاد کرده‌اند.
مهمانسرا در دورۀ صفویه، افشار و اوایل قاجار بر روی صفۀ رواق گنبد الله‌وردی‌خان قرار داشت. طبق تصریح منابع در دورۀ افشار و قاجار سلاطین و شخصیت‌های برجستۀ سیاسی در صفۀ گنبد الله‌وردی‌خان پذیرایی می‌شدند. در اواخر دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار، با تفکیک مهمانسرای زوار از خدام، مهمانسرای زوار در بست بالاخیابان و مهمانسرای خدام در ایوان جنوبی صحن آزادی قرار داشت.
در سال ۱۳۰۸ش، آشپزخانۀ خادمی به جنب مهمانسرای زواری در بالاخیابان منتقل شد و تا سال ۱۳۵۴ش در همین مکان بود. در این سال هر دو کارخانۀ زواری و خادمی با عنوان «مهمانسرای آستان قدس رضوی» در هم ادغام شد و در بست پایین خیابان (مکان فعلی) فعالیت خود را آغاز کرد. این ساختمان سه طبقه و ۳هزار و ۸۰۰ متر مربع مساحت داشت.
ساخت مهمانسرای غدیر
از ابتدای انقلاب اسلامی تا قبل از سال ۱۳۸۶ تنها مکان پذیرایی از زائران محترم آستان قدس رضوی مهمانسرای حر عاملی بود که حدود ۶۰۰ متر مساحت داشت. در سال ۱۳۸۷ مساحت و ظرفیت این مهمانسرا افزایش یافت.
اما در زمان تولیت حجت السلام رئیسی با افزایش ظرفیت پذیرش، آمار پذیرایی از زائران به حدود ۸ هزار نفر در روز رسید. بر اساس این نیاز ساختمان کنونی مهمانسرای غدیر (ابتدا با هدف آسایشگاه خدام بنا شده بود) با تغییر کاربری به‌عنوان مهمانسرا تکمیل و تجهیز شد. تمامی تجهیزات و امکانات این مهمانسرا توسط یک بانی وقف شد. از اولین روز سال ۱۳۹۶، مهمانسرای غدیر با ظرفیت حدود ۸ تا ۱۰هزار نفر در روز آغاز به‌ کار کرد و تا سال ۱۳۹۷ این ظرفیت با شیب تند به حدود ۱۲هزار نفر در روز رسید.
ساختمان مهمانسرا غدیر
ساختمان مهمانسرای غدیر دارای چندین سالن در طبقات مختلف است:

• سالن آشپزخانه که در طبقۀ منفی سه قرار دارد.
• یک، نیم‌طبقه که مخصوص آماده‌سازی مواد اولیه توسط خادم‌یاران خانم است و به‌وسیلۀ شوتینگ برای انتقال مواد آماده‌شده به آشپزخانه مرتبط است.
• سالن‌های پذیرایی که از طبقۀ همکف شروع می‌شود. ظرفیت سالن‌های پذیرایی در هر طبقه حدود ۵۰۰ نفر و درمجموع ظرفیت کل سالن‌های پذیرایی ۱۷۰۰ نفر است. به‌دلیل آمار ۳ تا ۴هزار نفر در هر وعده، چند نوبت سالن‌های پذیرایی پر و خالی می‌شود.
• مساحت مجموعه در پایین‌ترین طبقات حدود ۲۷۰۰ متر و در سایر طبقات حدود ۷۰۰ متر است.

در حریم حرم مطهر رضوی، سه زیرزمین با نام «بهشت ثامن الائمه (ع)» پا گرفته است که به واسطه حضور امام هشتم شیعیان محل دفن ارادتمندان آن حضرت (ع) است و هر سه این آرامستان‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل تقاضای زیاد دفن در حرم مطهر رضوی احداث شده اند. با این همه، اکنون به واسطه وجود امام رضا (ع)، در صحن‌ها و رواق‌های گوشه گوشه حرم، افراد بسیاری آرمیده اند.

همچنین آرامستان‌های بزرگی در طبقه زیرین صحن آزادی به نام بهشت ثامن الائمه یک، صحن قدس به نام بهشت ثامن الائمه دو و صحن جمهوری اسلامی به نام بهشت ثامن الائمه سه وجود دارند که پله‌های باب السلام در صحن آزدی، پله‌های ورودی شرقی صحن قدس و پله‌های ورودی بست شیخ طوسی در صحن جمهوری به طبقه زیرین می‌روند و به این آرامستان‌ها می‌رسند.

هر سه آرامستان سراسر سنگ مرمرند و قبور چند طبقه آن‌ها هم سطح زمین است، فقط در بهشت ثامن الائمه سه، مزار شهدای بمب گذاری سال ۱۳۷۳ هم سطح نیست. 

آیت الله سید ابراهیم رئیسی در آذرماه سال ۱۳۳۹ هجری شمسی در خانواده‌‌ای روحانی در شهر مشهد و در محله نوغان دیده به جهان گشود. پدر ایشان حجت الاسلام سیدحاجی رئیس الساداتی و همچنین مادر وی سیده عصمت خدادادحسینی از سلاله سادات حسینی و نسبت اش از هر دو طرف به حضرت زید بن علی بن الحسین (ع) می‌رسد. دکتر رئیسی در ۵ سالگی پدر خود را از دست داد.

او تحصیلات ابتدایی را در مدرسه جوادیه گذرانده و تحصیل در علوم حوزوی را در مدرسه نواب و سپس در مدرسه آیت الله موسوی‌نژاد شروع کرد. در سال ۱۳۵۴ جهت ادامه تحصیل به حوزة علمیة قم و مدرسه آیت الله بروجردی رفت و مدتی نیز در مدرسه‌ای که با مدیریت آیت الله پسندیده تحت نظر امام خمینی  اداره می‌شد، تحصیل نمود.
ورود آیت الله رئیسی به عرصة مدیریت از سال ۱۳۵۹ و با حضور در جایگاه دادیاری شهرستان کرج آغاز شد و پس از مدتی با حکم شهید قدوسی، به سمت دادستان کرج منصوب شد. موفقیت او در ساماندهی وضعیت پیچیده این شهر موجب شد تا پس از دو سال در تابستان ۱۳۶۱ همزمان با دادستانی شهر کرج، مسئولیت دادستانی شهر همدان را نیز عهده دار شود.  حضور همزمان او در این دو مسئولیت، برای مدتی ادامه یافت تا آنکه به عنوان دادستان استان همدان معرفی شد و از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۳، در این سمت خدمت نمود.
آیت الله رئیسی در سال ۱۳۶۴ به عنوان جانشین دادستان انقلاب تهران منصوب شد و به این ترتیب، دوره مدیریت قضایی ایشان در تهران آغاز شد. به دنبال موفقیت وی در حل پرونده های قضایی پیچیده، امام خمینی (ره) طی احکام ویژه و مستقیم ،‌ایشان و حجه الاسلام نیری را برای رسیدگی به مشکلات اجتماعی در برخی استانها از جمله لرستان، کرمانشاه و سمنان مامور کرد.
بعد از رحلت امام (ره) آیت الله سید ابراهیم رئیسی با حکم رئیس قوه قضائیه وقت به سمت دادستان تهران منصوب شد و از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ به مدت پنج سال این مسئولیت را برعهده داشت. ایشان از سال ۱۳۷۳ به ریاست سازمان بازرسی کل کشور منصوب شد که خدمت ایشان در این سمت تا سال ۱۳۸۳ ادامه یافت.
آیت الله  رئیسی از سال ۱۳۸۳ تا سال ۱۳۹۳، به مدت ده سال معاون اول قوه قضائیه بود. ایشان که دو رئیس قوه را در این سمت تجربه می کرد به عنوان یکی از مسئولان ارشد قضایی کشور مسئولیت سازماندهی و اداره تشکیلاتی این مجموعه را بر عهده داشت و از سال ۱۳۹۳ تا اسفند ۱۳۹۴ نیز به عنوان دادستان کل کشور خدمت نمود.
آیت الله رئیسی از سال ۱۳۹۱ تا سال ۱۴۰۰ با حکم مقام معظم رهبری، دادستان ویژه روحانیت نیز بود.در سال ۱۳۷۶، ایشان به پیشنهاد برخی اعضای مؤثر جامعة روحانیت مبارز از جمله آیت‌ الله مهدوی کنی و تصویب شورای مرکزی جامعه روحانیت  به عضویت در آن شورا در آمد.

در اسفند ۱۳۹۴، آیت االله رئیسی  با حکم آیت الله العظمی خامنه‌ای (مدظله العالی) به تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد. ایشان در سه سال فعالیت در سمت تولیت آستان قدس رضوی ، اقدامات موثری در چارچوب خدمت موثر به حرم نورانی حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا(ع) و ارائه خدمات به زائران این بارگاه قدسی در پایتخت معنوی ایران اسلامی انجام داد. رسیدگی به امور زائران بارگاه مقدس امام هشتم(ع)، خدمت به مجاوران و به ویژه مستمندان و مستضعفان حرم رضوی، ترویج معارف قرآنی و مکتب اهل بیت(ع) در جهان اسلام، بهره‌ مند ساختن تهیدستان نقاطی از کشور که موقوفات آستان قدس در آن قرار دارد و سامان بخشیدن به بنگاههای اقتصادی و خدماتی آستان قدس رضوی، موارد مورد تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی در منشور هفتگانه حکم انتصاب آیت الله رئیسی در سمت تولیت آستان قدس رضوی بودند.

آیت الله رئیسی در ۱۶ اسفند سال ۱۳۹۷ با حکم رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) به ریاست قوه قضائیه منصوب شدند. 
آیت الله رئیسی درسال ۱۴۰۰ با شرکت در سیزدهمین دوره ریاست جمهوری، با کسب بیش از ۱۸میلیون رای مردم درانتخابات ۲۸ خرداد ۱۴۰۰، حالا رئیس جمهور ایران شد.

شهادت

در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ آیت الله رئیسی برای افتتاح سد قیز قلعه‌سی به آذربایجان شرقی سفر کرد. در مسیر بازگشت در جنگل دیزمار در محدوده عمومی میان ورزقان و جلفا، بالگرد حامل او دچار سانحه شد. آیت الله سید محمدعلی آل‌هاشم امام‌جمعه تبریز، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، مالک رحمتی استاندار آذربایجان شرقی و چند تن دیگر از همراهان او در بالگرد بودند.
گروه‌های امدادی بلافاصله به محل سانحه بالگرد اعزام شدند. شرایط آب و هوایی تلاش امدادرسانی به محل سانحه را با سختی روبه‌رو کرده بود. صبح روز ۳۱ اردیبهشت، پس از پیدا کردن محل وقوع سانحه و یافتن لاشه بالگرد حامل ابراهیم رئیسی، خبر شهادت او و همراهانش منتشر شد.
پیکر رئیس جمهور شهید ظهر روز پنجشنبه (۳ خرداد ۱۴۰۳) طی مراسم باشکوهی پس از تشییع از میدان ۱۵ خرداد تا حرم مطهر امام رضا (ع) با حضور مردم مشهد و ایران وارد حرم مطهر امام رضا (ع) شد و پس از مراسم عزاداری و اقامه نماز مغرب و اعشا در صحن آزادی و در رواق دارالسلام و در جوار مرقد شهید هاشمی نژاد به خاک سپرده شد. این مکان به «پایین پای حضرت رضا(ع)» معروف است.

آیت‌الله عباس‌ واعظ‌ طبسی‌ در بهمن‌ 1314 در یک‌ خانواده‌ی روحانی‌ در خراسان‌ چشم‌ به‌جهان‌ گشود. پدر ایشان‌ شیخ‌ غلامرضا طبسی‌ (1333-1355ق) از مفاخر خطبای‌ مشهد و از شاگردان‌ آخوند ملا علی‌ همدانی‌ و آیت‌الله مرعشی‌ به‌ شمار می‌رفت.
واعظ‌ طبسی‌ در یک‌ سالگی‌ پدر خود را از دست‌ داد و دوران‌ کودکی‌ را در دامان‌ مادر گذراند. دوره‌ی‌ ابتدایی‌ و بخشی‌ از متوسطه‌ را در مشهد گذراند و سپس‌ در آستانه‌ی‌ نوجوانی‌ به‌ تحصیل‌ علوم‌ اسلامی‌ دلبستگی‌ یافت‌؛ بنابراین‌ از دبیرستان‌ به‌ حوزه‌ رفت‌ و تحصیلات‌ حوزوی‌ را در محضر اساتید نامداری‌ چون‌: شیخ‌ محمدتقی‌ ادیب‌ نیشابوری‌، میرزا احمد مدرس‌ یزدی‌، حاج‌ شیخ‌ مجتبی‌ قزوینی‌، حاج‌شیخ‌هاشم‌ قزوینی‌ و چند مرجع‌ تقلید از جمله‌ آیت‌الله العظمی‌ سید محمد هادی‌ میلانی‌ و آیت‌الله فقیه‌ سبزواری‌ گذراند.
دوران‌ جوانی‌ وی‌، با مبارزات‌ ضد استعماری‌ ملت‌ ایران‌ به‌ رهبری‌ آیت‌الله کاشانی‌ مقارن‌ بود. او در آن‌ روزها هنوز دانش‌آموز دبیرستانی‌ بود، ولی‌ از مسائل‌ سیاسی‌ اطلاع‌ داشت‌. او در اوایل‌ دهه‌ی‌ 1330 با شهید نواب‌ صفوی‌ آشنا شد. سفر نواب‌ به‌ مشهد در این‌ روزهاـ که‌ با سخنان‌ خود در مدرسه‌ی‌ نواب‌، شور بی‌حدی‌ در همه‌ی‌ طلاب‌ جوان‌ ایجاد کرده‌ بودـ تصمیم‌ ایشان‌ را برای‌ مبارزه‌ تقویت‌ کرد.
پس‌ از تصویب‌ لایحه‌ی‌ انجمن‌های‌ ایالتی‌ و ولایتی‌ و رفراندوم‌ شاه‌، آیت‌الله طبسی‌ در سال‌ 1341، به‌ دنبال‌ ایراد چند سخنرانی‌ دستگیر و پس‌ از  چند روز به‌ زندانی‌ در تهران‌ منتقل‌ شد. وی‌ پس‌ از چندی‌ آزاد گشت‌ و به‌ خراسان‌ مراجعت‌ کرد، ولی‌ دست‌ از مبارزه‌ برنداشت‌ و با ایراد سخنرانی‌های‌ افشاگرانه‌ به‌ مبارزه‌ با رژیم‌ پهلوی‌ پرداخت‌.
آیت‌الله طبسی‌ در جریان‌ جشن‌های‌ دهه‌ی‌ اول‌ انقلاب‌ سفید شاه‌ و مردم‌ در سال‌ 1351 در درس‌ خود در مسجد ملاهاشم‌ به‌ انتقاد از سیاست‌های‌ رژیم‌ پرداخت‌ و در 18 تیر 1354 همراه‌ روحانی‌ مبارز سید عبدالکریم‌ هاشمی‌نژاد به‌ اتهام‌ اقدام‌ علیه‌ امنیت‌ کشور بازداشت‌ و در بیستم‌ خرداد 1356 از زندان‌ آزاد شد. پس‌ از آن‌ او بار دیگر در مسجد ملاهاشم‌ به‌ تدریس‌ پرداخت‌.
ایشان‌ با روحانیت‌ مبارز سطح‌ کشور ارتباط‌ نزدیک‌ داشت‌ و از نزدیک‌ با آیت‌الله سید محمود طالقانی‌ و آیت‌الله شهید سید محمدرضا سعیدی‌ مرتبط‌ بود و از مبارزات‌ شهید اندرزگو حمایت‌ می‌کرد.
آیت‌الله طبسی‌ در همه‌ی‌ فراز و فرودهای‌ انقلاب‌ 1357 از پیشگامان‌ انقلاب‌ در ایران‌ بود.

مجاهدت در قامت تولیت‌ آستان قدس رضوی

پس‌ از پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌، امام‌ خمینی‌ با ستایش‌ از مبارزات‌ آیت‌الله واعظ‌ طبسی‌ و به‌ علت‌ اشراف‌ به‌ پرهیزکاری‌ و کاردانی‌ ایشان‌، او را به‌ عنوان‌ سرپرست‌ آستان‌ قدس‌ رضوی‌ تعیین‌ نمود و ایشان‌ اولین‌ سخنرانی‌ خود را در 20 بهمن‌ 1357 در تالار تشریفات‌ آستان‌ قدس‌ در سمت‌ تولیت‌ آن‌ آستان‌ مقدس‌ ایراد کرد.
آیت‌الله طبسی‌ ریاست‌ کمیته‌ و ستاد اجرایی‌ فرامین‌ امام‌ را نیز پس‌ از انقلاب‌ در مشهد به‌ عهده‌ گرفت‌  و همچنین‌ مدیریت‌ حوزه‌ی‌ خراسان‌ را نیز عهده‌دار شد. در سال‌ 1361 به‌ توصیه‌ی‌ ایشان‌ هیئت‌ بررسی‌ مسائل‌ حوزه‌ی‌ علمیه‌ به‌ وجود آمد.
از گام‌های‌ اساسی‌ آیت‌الله واعظ‌ طبسی‌ در تولیت‌ آستان‌ قدس‌ رضوی‌، بازسازی‌ تمام‌ عیار حرم‌ و اطراف‌ آن‌ است‌. توسعه‌ی‌ روضه‌ی‌ منوره‌، احداث‌ صحن‌ جمهوری‌ اسلامی‌، صحن‌ جامع‌، صحن‌ قدس‌، و رواق‌های‌ دارالولایه‌، دارالهدایه‌، دارالرحمه‌، دارالحکمه‌ و احداث‌ ساختمان‌ جدید کتابخانه‌ی‌ مرکزی‌ و مرکز اسناد و دانشگاه‌ علوم‌ اسلامی‌ رضوی‌ و دانشگاه‌ امام‌ رضا (ع‌) و احداث‌ زیرگذر اطراف‌ حرم‌ و نیز بنیاد پژوهش‌های‌ اسلامی‌، بنیاد فرهنگی‌ رضوی‌، مؤسسه‌ی‌ فرهنگی‌ قدس‌، شرکت‌ به‌نشر، مرکز آفرینش‌های‌ هنری‌ و توسعه‌ی‌ موزه‌ها و احداث‌ ورزشگاه‌های‌ نوین‌، از اقدامات‌ عمرانی‌ و فرهنگی‌ آستان‌ قدس‌ در زمان‌ تولیت‌ ایشان‌ به‌‌شمار  می‌رود.
ایشان‌ به‌ جز مسئولیت‌های‌ یاد شده‌، نماینده‌ی‌ ولی‌‌فقیه‌ در استان‌ خراسان‌ و عضو مجلس‌ خبرگان‌ از هنگام‌ پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ و نیز عضو مجمع‌ تشخیص‌ مصلحت‌ نظام‌ بودند.
آیت‌الله واعظ طبسی سرانجام پس از عمری مجاهدت در 14 اسفند 1394 دعوت حق را لبیک گفت.
پیکر مطهر آیت الله واعظ طبسی بر روی دستان زائران و مجاوران داغدار در مشهد تشییع و پس از اقامه نماز توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی با حضور سران سه قوه و دیگر مسئولان کشور از صحن جامع رضوی به سمت رواق توحیدخانه حرم مطهر رضوی هدایت شد تا به خاک سپرده شود.
رواق توحیدخانه که اکنون پیکر آیت الله واعظ طبسی در آن به خاک سپرده شده از رواقهای شمالی حرم مطهر و بین دارالفیض و صحن انقلاب حرم مطهر رضوی جای دارد.

آیت‌الله سیدجواد خامنه‌ای در نجف اشرف و در خانواده‌ای روحانی متولد شد و در کودکی با خانواده به تبریز مهاجرت کرد. سنین نوجوانی ایشان مقارن با آغاز نهضت مشروطیت بود و مصلوب‌کردن بزرگان تبریز در روز عاشورا توسط روس‌ها را به چشم خود دید.
ایشان در سال ۱۳۳۶ قمری برای ادامه‌تحصیل به مشهد مقدس مهاجرت کرد و پس از آن، برای ادامه‌ تحصیل راهی نجف اشرف شد. از اساتید معزز ایشان می‌توان به میرزای نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی اشاره کرد.
پس از برگشت مجدد به مشهد مقدس، وی با دختر مرحوم آیت‌الله‌ حاج‌ سیدهاشم نجف‌آبادی ازدواج کرد که ثمرۀ این وصلت رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای و چهار فرزند دیگر است.
ایشان سال‌ها در مشهد مقدس به تدریس فقه و اصول و اقامۀ نماز جماعت در مسجد گوهرشاد و مسجد صدیقی‌های بازار بزرگ مشغول بود و در دوران مبارزات که فرزندانشان درگیر فعالیت‌های انقلابی بودند، از رژیم ستم‌شاهی آزار و اذیت‌های بسیاری را متحمل شد.
آیت‌الله سیدجواد خامنه‌ای پس از عمری سراسر زهد و پرهیزکاری و اخلاص، در ۱۵ تیر ۱۳۶۵ در مشهد مقدس دار فانی را وداع کرد. محل دفن ایشان رواق توحیدخانه (رواق پشت سر) است.

مدرسه تاریخی دودر با نام اصلی مدرسه یوسفیه اثری ثبت شده ملی و بنایی متعلق به عهد تیموری در حرم مطهر رضوی است که نما و تزئینات به کار رفته در آن همگی متعلق به آن دوره تاریخی می باشد. 
این مکان تاریخی که در حال حاضر به عنوان دارالقرآن الکریم آستان قدس رضوی جهت برگزاری مجالس قرآنی از آن استفاده می شود دارای قدمتی حدود 600 سال می باشد که هم دوره با ساخت مسجد گوهرشاد و در فاصله ای کم از آن در عصر شاهرخ میرزا، همسر گوهرشاد بیگم احداث شده است.
این اثر تاریخی به‌دست یکی از فرماندهان دوره تیموری به نام امیر یوسف خواجه بهادر ملقّب به غیاث‌الدین در دوران سلطنت میرزا شاهرخ (۸۰۷ -۸۵۰ق) به سال ۸۴۳ق احداث شده است.
بنای این مدرسه مانند دیگر مدارس علمیه عهد تیموری از نوع بناهای چهار ایوانی است و حدود 500 متر مساحت دارد. ساختمان مدرسه دو درب در حرم امام رضا (ع)، در دو طبقه، دارای 34 حجره است که در چهار سمت حیاط مربع‌شکل مدرسه قرار دارد.

باتوجه به حساسیت و جدیت آستان قدس رضوی در حفظ، مرمت و احیا این دست آثار تاریخی و تمدنی در آخرین اقدام در سال 1403 این بنای تاریخی توسط سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی مورد اصلاح پوشش حیاط و مرمت نما و تزئینات داخلی قرار گرفت.

مدرسه خیرات خان از مدارس تاریخی دوره صفوی است که در سال 1057 قمری توسط خیرات خان، از صاحب‌منصبان دولت قطب‌شاهیان حیدرآباد هندوستان احداث شد؛ البته از کتیبه سردر مدرسه بر می‌آید که خیرات خان در ضمن احداث ساختمان مدرسه وفات یافته است و تاریخ اتمام بنا، پس از فوت وی است.
این مدرسه که در شمال شرقی بست پایین‌خیابان قرار دارد، در عصر خود در شمار معروف‌ترین و معتبرترین مدارس علمیه به شمار می‌رفت. تا قبل از پایان دوره صفوی، رونق و شور علمی زیادی در مدرسه خیرات خان حرم امام رضا(ع) برقرار بود؛ استادان برجسته و دانش پژوهان زیادی مشغول آموزش و فراگیری بودند. اما با پایان حکومت صفوی، آن رونق و شور علمی به سردی گرایید و حتی موقوفات فراوان آن نیز پس از این دوره دچار رکود شد.
مساحت مدرسه حدود هزار و 500 متر مربع و دارای صحن مستطیل‌شکل و دو ایوان در شمال و جنوب است و درِ مدرسه از ایوان جنوبی است. حجره‌های مدرسه نیز در دو طبقه، در چهار سمت حیاط قرار دارد.
تزئینات هنری مدرسه خیرات خان نیز اندک و مختص به کاشی‌کاری هفت‌رنگ، لچکی ایوانچه‌ها و ایوان‌های شمالی و جنوبی است و در بقیه سطوح از آجر خشتی استفاده شده است.

رواق دارالعباده که در سال 1353 شمسی ساخته شده است، آخرین رواقی است که در جنوب شرقی حرم مطهر قرار دارد.
دارالعباده به همراه رواق شیخ بهایی و رواق دارالزهد، جزو رواق‌های دو طبقه حرم امام رضا (ع) به شمار می‌رود؛ در طبقه بالای رواق دارالعباده تالار اماکن متبرکه آستان قدس رضوی است.
دارالعباده از شمال به صحن آزادی، از مشرق و جنوب به رواق امام خمینی (ره) و از مغرب به رواق شیخ بهایی پیوند می‌خورد.
طول رواق دارالعباده حرم امام رضا (ع)، 15 متر، عرض آن 11 متر و ارتفاع آن حدود 90.5 متر است که مساحت آن بعد از در نظر نگرفتن اندازه پایه ها، به 158 متر مربع می‌رسد.
بعد از ازاره مرمری، دیوارها و سقف رواق دارالعباده حدود 600 متر مربع آینه‌کاری شدند و با رسمی‌بندی گچی تزیین شده‌اند.
 

رواق دارالسیاده به دلیل اینکه از قدیم محل تجمع و تدریس علماء، سادات و منسوبین به خاندان امیرالمؤمنین (ع) بوده است، «دارالسیاده» نامیده می‌شود.
این رواق به مساحت 373 مترمربع در جنوب غربی حرم امام رضا (ع) در زمان بانوگوهرشادآغا، بانی مسجد گوهرشاد بنا شد. رواق دارالسیاده از طرف شرق به رواق دارالشرف و مسجد بالاسر و از جنوب به دارالحفاظ و از طرف غرب به مسجدگوهرشاد و از طرف شمال به رواق دارالولایه ارتباط دارد.
دارالسیاده از لحاظ تزیینات، نگارستانی از هنرهای تزیینی معماری و جامع هنرهای دستی است. ازاره رواق از سنگ مرمر، بالای ازاره سنگی، ازاره‌ای از کاشی معرق بسیار نفیس و بالای آن کاشی، کتیبه ای از سنگ مرمر که ابیاتی از مرحوم صبوری را به خط نستعلیق در بردارد.

رواق دارالولایه یکی از رواق‌های بزرگ حوزه حرم مطهر است. این بنا در غرب روضه منوره، حد فاصل بین صحن انقلاب و صحن جمهوری اسلامی قرار دارد و همزمان با احداث صحن جمهوری اسلامی ساخته شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
ساخت این رواق در سال 1365 آغاز و در سال 1368 به اتمام رسید. رواق دارالولایه از شمال به صحن انقلاب و از مشرق به رواق‌های دارالسیاده، دارالاخلاص و دارالشرف، از جنوب به مدرسه‌های دو در و پریزاد و بست شیخ بهایی و از مغرب به صحن جمهوری اسلامی محدود است.
این بنای وسیع که 1965 متر مربع زیربنا دارد، بر اساس دو طرح و به ابعاد مختلف ساخته شده است؛ یکی طرح قسمت غرب آن که به موازات صحن جمهوری حرم امام رضا (ع) ساخته شده و دارای سه دهنه است که در سقف هر دهنه سه نورگیر تعبیه شده و طرح دیگر، قسمت شرق رواق است که به صورت چهار دهانه با چهار نورگیر بنا شده است.
شرق رواق دارالولایه با دو سقف کاذب، طبقه فوقانی آن، محل آسایشگاه خدام است و قسمت دیگر، محل آسایشگاه کفشداران؛ مسیر طبقه فوقانی رواق، مجهز به آسانسور است.
تزئینات بنا در رواق دارالولایه حرم امام رضا (ع) به صورت آیه‌کاری، ترکیب گچبری و معرق سنگی است.
 

رواق دارالحجه مساحتی حدود هفت هزار متر مربع در زیر صحن انقلاب واقع شده و در سطح اماکن متبرکه رضوی تنها رواقی است که در آن، قبله با سوی زیارت هم‌راستا می‌شود.
ساخت این رواق از اواخر سال 1381 آغاز و در 23 مردادماه 1387 افتتاح شد. دارالحجه دارای 182 ستون به ارتفاع 7 متر و فاصله ستون ها از یکدیگر 8 متر است.
سرداب‌سازی در ضلع جنوبی رواق دارالحجه در دوطبقه و در ضلع شمالی آن در سه طبقه انجام شده که دسترسی به این رواق از طریق دو فضای اصلی در زیر بست‌های شیخ طوسی و شیخ حرعاملی میسر است.
دو ورودی اصلی رواق دارالحجه حرم امام رضا (ع)، دو رواق شیخ طوسی و شیخ حرعاملی را که در شرقی‌ترین و غربی‌ترین نقطه حرم واقع شده‌اند، به یکدیگر متصل کرده است.
رواق دارالحجه هم چنین دارای دو ورودی شمال شرقی و شمالی غربی و سه ورودی دیگر است که در زیر گنبد الله وردی خان، رواق دارالاجابه و رواق دارالهدایه قرار دارد.
 نوع معماری سقف‌های رواق در هیچ جای اماکن متبرکه دیده نمی‌شود. جداره‌های این رواق با ازاره سنگ و تزئیناتی نظیر گچبری، آیینه کاری، نقاشی و رنگ آمیزی پوشش یافته است.
از شگفتی‌های ساخت این بنای عظیم، خاکبرداری زیر سردرهای ساعت و نقاره خانه با وزن حدود هفت هزار تن است که بدون کوچک‌ترین آسیب و خطری تحکیم و مقاوم‌سازی شده است.
در این رواق بیش از 8 هزار مترمربع آیینه‌کاری و معادل همین مقدار نیز سنگ‌کاری انجام شده است؛ در نقطه زیرین سقاخانه اسماعیل طلایی در رواق دارالحجه، رسمی‌بندی‌هایی در زمینه‌ طلا با گلبرگ‌های اسلیمی اجرا شده که زیبایی خاصی به این بخش از رواق داده است.
از ویژگی‌های این رواق، طرح پنجره فولادی است که در راستای مرقد منور امام رضا (ع) در ضلع جنوبی رواق قرار دارد، این پنجره زیارت در پشت سر مبارک حضرت قرار دارد که یکی از نزدیکترین مسیرهای زیارت مرقد مطهر امام رضا (ع) به شمار می‌رود.
کل داخل این پنجره به سبک لایه‌چینی و برجسته‌کاری با ورق طلا انجام شده و روی آن اسامی مبارک چهارده معصوم به صورت نقش برجسته از جنس برنج طراحی و آبکاری طلا شده هست. همچنین در قسمت بالای پنجره‌ها نیز صلوات خاصه امام رضا (ع) از جنس برنج مخصوص ساخته و آبکاری طلا شده است.
القاب حضرت مهدی (عج) و اسماء چهارده معصوم، حدیث معروف سلسله الذهب و فرازهایی از دعای شریف ندبه و افتتاح با خط خوش و زیبای ثلث در کتیبه‌هایی جداگانه، بر دیوارهای رواق نگاشته شده‌اند.

صحن انقلاب اسلامی که قدیمی ترین و باشکوه ترین صحن حرم منور رضوی است، اولین صحن حرم امام رضا علیه السلام است که در دوران سلطان حسین بایقرا و به کوشش امیر علی شیر نوایی در سال ۸۷۵ هجری قمری و به شکل مستطیل در شمال روضه منوره ساخته شده است.
در بخش جنوبی صحن انقلاب اسلامی، پنجره بزرگی موسوم به پنجره فولاد امام رضا علیه السلام که از فولاد و برنز ساخته شده است قرار دارد که از درون این پنجره روضه منوره حضرت رضا علیه السلام دیده میشود.
در صحن انقلاب اسلامی حرم امام رضا (ع) چهار ایوان معروف وجود دارد که به نام های ایوان عباسی در شمال صحن، ایوان طلای نادری در جنوب صحن، ایوان نقاره خانه در مشرق صحن و ایوان ساعت در مغرب صحن شهرت دارند.
در ایوان نقاره خانه ساختمان معروف نقارخانه قرار گرفته است که آیین نقاره نوازی از بالای این ایوان برگزار می شود و در ایوان ساعت نیز یک ساعت بزرگ قرار داده شده است که زمان را در حرم اعلام مینماید.
در صحن انقلاب اسلامی مقبره مشاهیر و بزرگان این سرزمین همچون مقبره شیخ حرعاملی ،آرامگاه مرحوم شیخ حسنعلی اصفهانی (معروف به نخودکی) و مقبره شیخ مجتبی قزوینی قرار دارد. در وسط صحن انقلاب اسلامی نیز سقاخانه معروف نادری که به سقاخانه اسماعیل طلایی (اسمال طلا) شهرت دارد قرار گرفته است.
با توجه به قدمت این صحن نیاز بود تا اصلاحات و مرمت‌هایی در صحن انقلاب صورت گیرد تا از هرگونه آسیب و تهدید احتمالی که با آن مواجه بود، جلوگیری شود. لذا عملیات عمرانی صحن انقلاب شامل تعویض سنگ‌فرش‌های کف صحن، بازسازی سقاخانه و پنجره فولاد در سال 1401 به همت مهندسان سازمان فنی و نگهداری حرم مطهر رضوی انجام شد.

گنبد حرم امام رضا(ع) یک بنای چهارطاقی است که ضریح مطهر را در خود جای داده است؛ این گنبد برای اولین بار توسط شاه تهماسب اول، دومین پادشاه صفوی طلاکاری شد.
ارتفاع گنبد حرم امام رضا (ع) از کف گنبدخانه تا نوک آن 31 متر است. دور گنبد در سطح بیرونی 42 متر و ارتفاع آن از بام حرم تا ابتدای آجرهای مطلا 8.4 متر، از اول طلاکاری تا نوک گنبد 5.16 متر و ارتفاع سرطوق گنبد 5.3 متر است. نماکاری پایه گنبد از جنس کاشی هفت‌رنگ و معقلی است. تزئین این بخش شامل قاب‌ها و طاق‌نماهایی کار شده با کتیبه‌های کوفی بنایی و یک کتیبه ثلث در ضلع شرقی می‌شود.
کتیبه‌های کوفی بنایی تکرار عبارات «لااله الا الله»، «محمد رسول‌الله» و «علی ولی‌الله» است و در دوران معاصر و هم‌زمان با تعمیرات گنبد مطهر در دوره انقلاب اسلامی اجرا شده است. کتیبه ثلث نیز یک قاب مستطیل با خط سفید بر زمینه لاجوردی است که در چهار سطر، به تعمیرات بقعه مطهر در دوره ناصری در زمان تولیت عضدالملک قزوینی اشاره دارد. کتیبه به خط محمدحسین شهید مشهدی و به تاریخ ربیع‌الأول 1274 قمری است.
نمای گنبد حرم امام رضا (ع) از بالای پایه، تماماً با خشت‌های مسی طلاکاری پوشیده است. این خشت‌ها به ابعاد 38×25 سانتیمتر بریده و به هم متصل شده است. لبه‌های برگشته خشت‌ها برای میخ کردن به زمینه، به‌صورت منظم سوراخ شده و برای محکم کردن خشت در دل زمینه بتنی، دستک‌هایی در پشت خشت‌ها تعبیه شده است. در آخرین تعمیرات گنبد، برای ساخت زیرکار نما، ابتدا یک لایه بتن و میل‌گرد به قطر 20 سانتیمتر روی پوشش آجری گنبد اجرا و سپس در زمان نصب نما، به‌وسیله لایه دیگری از بتن و میل‌گرد نازک‌تر به قطر 10 سانتیمتر، خشت‌های مسی کلاف شده در یکدیگر به بدنه گنبد محکم شد.
دور ساقه بلند و کشیده گنبد چهار قاب‌کتیبه و زیر هر یک از این قاب‌ها یک دریچه به‌شکل پنجره فولاد گشوده شده که نور داخل گنبدخانه و دسترسی به فضای میان پوش‌های گنبد را فراهم می‌سازد. قسمت بالای ساقه نیز آراسته به یک  قاب‌کتیبه طوماری سراسری است. بر نوک گنبد، میله و طوقی از طلا قرار دارد که درون طوق، نام مبارک «الله» را به خط ثلث نوشته‌اند. کتیبه طوماری بالای ساقه به زبان عربی، متعلق به دوره عباس اول صفوی است. این کتیبه مشبک فلزی که با قلم ثلث بر زمینه لاجوردی نگاشته شده، به سفر پیاده شاه عباس در سال 1010 قمری از اصفهان به مشهد و زیارت و بازسازی حرم مطهر اختصاص دارد. در قابی کوچک در انتهای کتیبه نوشته شده: «سَنَةِ ألفٍ وَ عَشرٍ وَ تَمَّ فی سَنَةِ ألفٍ وَ سِتَّ عَشرَةَ 1016» و داخل یک قاب کوچک دیگر در زمینه کتیبه درست زیر نام شاه‌عباس، نام خوش‌نویس به قلم نستعلیق با عبارت «کَتَبَة اَلعَبد علیرضا اَلْعَبّاسی» آمده است.
شاه تهماسب اول، دومین پادشاه صفوی، برای اولین بار، گنبد حرم امام رضا (ع) را طلاکاری کرد. تهماسب در شرق کشور مسئله بزرگ و کهنه‌ای داشت و آن، دست درازی و غارت‌های پی درپی قوم ازبک بود. تهماسب توانست در پنجمین سال حکومت خود، در حالی که هنوز 16 بهار از عمرش نگذشته بود، عبیدالله خان ازبک را شکست داده و این قوم مزاحم را موقتاً از خراسان فراری دهد.
شاه که پیش از جمع کردن لشکر و هجوم نهایی بر مهاجمان، به مشهد رفته و در حرم مطهر از حضرت رضا (ع) استشفاع نموده بود، پس از پیروزی به مشهد بازگشت و تصمیم گرفت گنبد مطهر و گلدسته کنار آن را از طلا بپوشاند.
طلاکاری گنبد حرم امام رضا (ع) هم از جهت استفاده از پوشش فلزی بر روی آن و هم استفاده از جنس و رنگ طلایی، یک نوآوری و ابداعی خلاقانه بوده که احتمالاً تا آن زمان، در دنیای اسلام نظیری نداشت. این نما به صورت خشت‌های مسی روکش شده با ورقه‌های نازک طلا اجرا می‌شد.

میزبانی شایسته از خیل عظیم زائران حضرت رضا(ع) همواره یکی از مهمترین دغدغه های خادمان حضرت در آستان قدس رضوی بوده است. یکی از اسباب پذیرایی تامین جای پارک برای زائران و مجاورانی است که در طول روز و شب و از دور و نزدیک مشرف به زیارت حضرت دوست می شوند. آستان قدس رضوی فرای وظایف خود و در حد امکان تاکنون سعی بر ایجاد و ساماندهی فضای پارک برای زائران رضوی کرده است. بخش مهمی از این فضای پارک همزمان با ساخت زیرگذر حرم مطهر رضوی و در فضای زیرسطحی در مجاورت این گذرگاه ایجاد شد. در این بستر سازی و در مساحتی حدود 100 هزار مترمربع چهار پارکینگ با گنجایش 2000 جای پارک تعبیه شد.

فضای پارکینگ زیرسطحی یک با ظرفیت حدود 1300 جای پارک که ورودی آن از ورودی به زیرگذر در خیابان شیرازی می باشد در اختیار زائران قرار گرفته است.

صحبت از بزرگ‌ترین پروژه عمرانی حرم‌مطهر است؛ پروژه‌ای که با نام پروژه رواق های زیرسطحی بست شیخ بهائی حرم رضوی از آن یاد می‌شود و سال1393 با هدف افزایش فضاهای زیارتی مسقف حرم رضوی آغاز شد و اکنون به مرحله اجرای سازه رسیده و قرار است در طبقه منفی‌یک، همه رواق‌های زیارتی پیرامون مضجع شریف را به‌هم وصل کند. به‌این‌ترتیب، در گرمای تابستان و سرمای زمستان امکان انتخاب مسیر مسقف برای زائران بارگاه ملکوتی امام‌هشتم(ع) فراهم می‌شود و دیگر ضرورتی ندارد زائر برای زیارت ناگزیر به حضور در صحن‌های روباز حرم‌مطهر شود.
این پروژه 43هزار مترمربعی از سمت شمال به دارالحجه می‌رسد و از شرق به رواق دارالمرحمه، زیر رواق امام خمینی(ره) متصل می‌شود و در سه طبقه اصلی 2- ، 1- و همکف و دو نیم‌طبقه در طبقات 1- و همکف تعریف شده است.
فضاهای قدیمی که هنگام اجرای پروژه تخریب شده است، دوباره ساخته خواهند شد و به بهره‌برداری می‌رسند. یکی از این اماکن، کتابخانه گوهرشاد است که در طرح جدید با امکانات عالی احداث و جایگزین کتابخانه قبلی خواهد شد.
160چشمه سرویس بهداشتی به مساحت بیش از 1300مترمربع در این پروژه پیش‌بینی شده است. یکی از امکانات ویژه در این مجموعه، درنظرگرفتن اتاق مادر و کودک و سرویس‌های ویژه معلولان و... است تا رفاه بیشتری برای زائران حرم‌مطهر حضرت‌رضا(ع) فراهم شود.

ایجاد 10هزار مترمربع رواق جدید

در طبقه1- این پروژه، 10هزار مترمربع رواق زیارتی برای استقرار زائران ایجاد می‌شود که 3هزار مترمربع از این مساحت زیر مسجد گوهرشاد، حدود 5هزار مترمربع از آن زیر بست شیخ بهایی و ادامه آن در ضلع غربی پروژه، در مکانی که پیش‌تر کتابخانه، سرویس‌های بهداشتی و انبار فرش بوده است، قرار دارد.
سرداب قبور به ظرفیت 18 هزار قبر طبقاتی، بخش‌های ارتباطی، تأسیساتی و خدماتی نیز در طبقه2- قرار دارند. 
دسترسی‌های این پروژه بزرگ از صحن جمهوری، ابتدای بست شیخ بهایی و صحن غدیر به‌صورت پله‌برقی، پله‌سنگی و آسانسور طراحی شده است و به‌این‌ترتیب، دسترسی زائران به رواق زیرسطحی آسان می‌شود. فضاهای طراحی‌شده در بزرگ‌ترین پروژه عمرانی حرم رضوی، بسیار فاخر و براساس معماری سنتی متناسب با شأن و جایگاه حرم‌مطهر و با استفاده از نظر استادان و خبرگان معماری طراحی و اجرا خواهد شد. به‌دلیل اتصال پروژه به مسجد گوهرشاد، سعی شده است از طراحی معماری به سبک تیموری استفاده شود. 

اطلاعات بیشتر...

موزه های آستان قدس در جوار بارگاه نورانی امام رضا(ع) گنجینه و رنگین کمانی تاریخی و مذهبی است که در آن از دست خط ائمه اطهار(ع) تا فرش‌هایی نفیس از دوره صفوی تا دوران معاصر به نمایش گذاشته شده است.
 این موزه‌ ها یکی از مجموعه‌های بزرگ موزه‌ای در ایران است که بناهای تاریخی آن، جلوه‌گر 8 قرن تزیینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن، نشان‌دهنده انواع هنرها و صنایع‌دستی ساخته شده در ۱۰ قرن گذشته است.
موزه‌ آستان قدس رضوی در ۵ ساختمان جداگانه با ۱۶ گنجینه تخصصی شامل آثار تاریخی حرم مطهر، اشیای تاریخی وقف و اهدا شده همچون نسخ خطی قرآن، سکه‌ها، فرش‌ها، مدال‌های اهدایی، تمبرها، هنرهای تجسمی، ظروف قدیمی، سلاح‌های تاریخی و ... است که سالانه میزبان بیش از 1 میلیون بازدیدکننده است.
وجود بیش از 9 هزار شئ تاریخی و فضایی محدود به 12 هزار مترمربع موجب شد تا بسیاری از آثار تاریخی موجود در موزه‌های آستان قدس فرصت نمایش در مقابل دیدگان علاقه مندان به فرهنگ و تاریخ اسلامی و ایرانی را،پیدا نکنند.
در این راستا، آستان قدس رضوی که همواره بر توسعه موزه‌‏ها و تحول بنیادین در ارائه این آثار به جامعه مخاطبان و تکریم واقفان تاکید داشته در اقدامی مهم باهمت خادمان رضوی در سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر، دست به توسعه چشمگیر موزه‌های رضوی زده و در محلی جدید، پروژه بزرگ ایجاد موزه جامع رضوی را بر مبنای جدیدترین استانداردهای این حوزه کلید زده است تا پس از پایان پروژه، همه موزه‌های حرم مطهر رضوی به محل جدید منتقل شوند.
این طرح با گستره حدود ۱۴ هزار مترمربع و زیربنای ۸۰ هزار مترمربع در ۲ طبقه فوقانی، یک‌طبقه همکف و چهارطبقه زیر زمین لحاظ شده و با روش‌های مختلف، بحث‌های فرهنگی را درون خود جای‌داده، طوری که مردم با فضای معنویت مواجه باشند؛ همچنین بنای معماری آن مجموعه حرم را تحت‌تأثیر قرار نداده است.
فضای موزه جامع امام رضا(ع) در مجاورت حرم مطهر و خارج از فضای زیارتی حدفاصل باب الرضا(ع) و باب الکاظم(ع) با امکان دسترسی ورود و خروج هم از داخل حرم مطهر و هم داخل معبر شهری، پیش‌بینی شده است.
اجرای این ابرپروژه به صورت فازبندی شده است که طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، کار‌های زیرساختی آن تا سال ۱۴۰۴ به اتمام می‌رسد و تا سال 1407 به صورت کامل آماده بهره برداری می شود.

  اطلاعات بیشتر ...

چایخانه صحن کوثر مشابه چایخانه‌های حضرت رضا(ع) در صحن‌های غدیر، امام حسن(ع) و باغ رضوان با تأکید تولیت آستان قدس رضوی مبنی بر میزبانی شایسته از شیفتگان این امام رئوف و ایجاد فضایی معنوی برای رفع خستگی زائران مشغول به فعالیت است.
این چایخانه‌ همه روزه از ساعت ۱۵ تا ۲۲ با توزیع چای شیرین پذیرای زائران و مجاوران بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) است. ساعت کار آن در صورت مشارکت موکب‌داران به ویژه در ایام مناسبتی افزایش می‌یابد و در شیفت صبح نیز فعال خواهد بود.
با توجه به فعالیت سایر چایخانه‌های حضرت رضا(ع) پیش‌بینی می‌شود به طور میانگین روزانه 20 تا 25 هزار لیوان چای متبرک با مصرف ۱۰۰ کیلوگرم شکر و ۲۰ کیلوگرم چای با تشکیل صف‌های منظم و مجزای خواهران و برادران در این چایخانه نیز توزیع شود. 
تمامی وسایل و امکانات داخل چایخانه‌‌های حضرت رضا(ع) از جمله سماورها، قوری‌ها و... با مشارکت ناذران و خیران حرم مطهر رضوی تهیه شده است چنان‌که در هر چایخانه به طور میانگین هزار و 200 لیوان در چرخه استفاده وجود دارد.
علاوه بر چای، دیگر اقلام متبرک از جمله شربت، کیک و... نیز در طول سال به ویژه در ایام مناسبتی در این چایخانه همچون سایر چایخانه‌های حرم مطهر رضوی توزیع می‌شود. 

رواق دارالاخلاص، کوچک‌ترین رواق حرم مطهر است که در غرب حرم و بالاسر حضرت واقع شده؛ دارالاخلاص در میان سه رواق دارالسیاده، دارالشرف و دارالولایه قرار دارد و دسترسی به ایوان ورودی آن از طریق مسجد بالاسر و دارالسیاده میسر است.
این بنا در گذشته مسجد کوچک و زیبایی بود به نام مسجد زنانه بالاسر ـ که  محراب آن موجود است ـ در توسعه سال 1373 شمسی به صورت رواقی به نام دارالاخلاص درآمد.
فضای کنونی این رواق، در واقع مکانی کوچک در غرب روضه منوره و مسجد بالاسر است که در نقشه‌ها و کتاب‌های قدیمی آن را مسجد بالاسر، مسجد و یا صفۀ حاج قاسم نامیده‌اند اما در گذشته این نام به بخشی از مکان فعلی دارالشرف اطلاق می‌شده است.
رواق دارالاخلاص حرم امام رضا (ع)، 7.6 متر طول، 5.6 متر عرض و 44 متر مربع مساحت دارد وکف، و ازاره آن تا ارتفاع 7.1 متر از سنگ مرمر لیمویی است. در دیوار غربی رواق، پنجره چوبی پنج‌لتی، به فاصله کمی از پنجره فولاد رواق دارالولایه، قرار دارد. در ضلع جنوبی آن، محرابی به ارتفاع 78.2 متر قرار دارد که با سنگ و کاشی معرق مزیّن به نقوش اسلیمی متنوع و کتیبه‌های کوچک آراسته شده و در کتیبه بالای آن عبارت «سبحان الله و الحمد‌لله و لا اله الّا الله و الله‌اکبر» درج است.
دیوار پس از ازاره و سقف رواق، آئینه‌کاری است و در سقف رواق، نورگیری با دهانه هشت ضلعی قرار دارد که اطراف آن با مقرنس‌های آینه‌کاری احاطه شده است. در میانه آینه‌کاری طاق‌نمای دیوار شمالی رواق، ستاره‌ای ده‌پر قرار دارد که با نقوش هندسی احاطه شده و در آن آینه‌هایی به رنگ‌های سبز، قرمز و آبی به کار رفته است.
بر کتیبه آینه‌ای بالای پنجره ضلع غربی رواق دارالاخلاص حرم امام رضا (ع)، قسمتی از آیه 33 سورۀ مبارکۀ احزاب به خط‌ نسخ بسیار درشت، بر زمینۀ سبزرنگ به چشم می‌خورد.

رواق الله وردی خان از طرف شمال به صحن کهنه و از شرق به دارالضیافه و از جنوب به رواق دارالسعاده و از غرب به رواق حاتم خانی مربوط می‌شود.
گنبد الله وردی خان گنبد مسی است که در مجاورت گنبد طلایی و بر فراز رواق الله وردی خان واقع شده است. این رواق یکی از با شکوه‌ترین و زیباترین ابنیه آستان قدس رضوی به شمار می‌رود.
از این رواق تا پیش از ساخته شدن رواق دارالضیافه، به‌عنوان مهمان‌خانه مخصوص حرم مطهر استفاده می‌شده و به «دارالضیافه سرکار فیض‌آثار» و «گنبد مهمان‌خانه» نیز معروف بوده است. در این رواق از زائران بلندپایه حرم مطهر، مانند سلطان‌اکبر گورکانی و ناصرالدین‌شاه قاجار پذیرایی شده و گاه مراسم سان خدام آستان قدس نیز در آنجا برگزار شده است.
بانی این گنبد و رواق، الله وردی خان، یکی از رجال بزرگ عصر صفوی است که در حکومت شاه عباس صفوی، والی فارس بود. وی در سال 1022 قمری در شیراز درگذشت و جنازه‌اش به امر شاه عباس به مشهد حمل و در زیر همین گنبد دفن شد. الله‌وردی خان، هنگامی که والی فارس بوده، یک معمار از اصفهان به مشهد می‌فرستد و این عمارت را می‌سازد؛ ساختمان این بنا، در سال 1020 قمری پایان می‌یابد.
رواق الله وردی خان حرم امام رضا (ع)، هشت گوش است و سقف بسیار مجلل و با شکوهی دارد که بینندگان را به طرف خود جذب می‌کند. ابعاد این گنبد بدین قرار است: در سطح زمین فاصله اقصر بین اضلاع متقابل 57.7 متر فاصله طول آنها 20.11 متر و ارتفاع از کف تا سقف 19.16 متر، کف گنبد از سنگ‌های مرمر الوان ترکیب یافته است.
ازاره بنا تا ارتفاع 90.1 متر سنگ مرمر و از بالای ازاره به بالا روی تمام بدنه‌ها و پایه‌ها و دیوارها و سقف زیر گنبد، کاشی معرق نصب شده است. بر گرداگرد این رواق، تاریخ ولادت و شهادت امامان معصوم (ع) به همراه بعضی از احادیث معتبر مکتوب است.
این گنبد با شکوه و مجلل، هشت صفه در پائین و هشت صفه در بالا به صورت غرفه دارد و در هر یک از آن‌ها، کتیبه‌ای قرار دارد.
به عنوان نمونه، در زیر گنبد، بالای غرفه‌ها کتیبه‌ای بسیار زیبا از سوره جمعه و توحید با خط ثلث به چشم می‌خورد؛ در صفه‌ای که از آن جا به رواق دارالضیافه می‌روند، با خط نستعلیق روی کاشی‌های معرق این ابیات فارسی نوشته شده‌ است: «خوش بنائی است این بنا که زند فرش او تکیه بر فراز فلک/ تا کند رفعت نظر بنهاد از مه و مهر و نه فلک عینک/ چون بود در جوار روضه شاه خردم گفت کامده بی شک/ سال تاریخ آن خجسته مقام کعبه خلق و سجده گاه ملک.»
 

رواق دارالحفاظ با مساحت 217 متر مربع در جنوب حرم مطهر و شمال مسجد گوهرشاد قرار دارد که به دستور بانو گوهرشاد در اوایل قرن نهم هجری بنا شده است.
این بانوی بزرگ در مشهد مقدس یادگارهای متعددی از خود برجای گذاشته که یکی از آن‌ها رواق دارالحفاظ است. این رواق در قرن نهم و در ابعاد عرض 65.8 متر، طول 18 متر، ارتفاع تا زیر سقف 8.12 متر و تا پشت بام 46.14 متر ساخته شده است.
رواق دارالحفاظ هفت صفه دارد که سه صفه آن به طرف دارالسیاده و سه صفه به طرف دارالسلام و یک صفه به طرف مسجد گوهرشاد است؛ این صفه‌ها به استثناء یک صفه باز شده و ارتباط بین دارالحفاظ و رواق دارالسیاده و دارالسلام و مسجد برقرار شده و زائران از آن‌ها رفت و آمد دارند.

رواق دارالذکر با مساحت 216 متر مربع در جنوب شرقی روضه منوره واقع شده است که از شمال به دارالسرور، از غرب به دارالعزه، از شرق به صحن آزادی و کفشداری شمارۀ هفت و از جنوب به دارالزهد راه دارد.
این رواق، در واقع حریم حیاط مدرسه علینقی میرزا بوده که در دهه 40 شمسی بازسازی شد و تغییر کاربری یافت و با پوشش جدید سقف، به صورت رواقی جدید درآمد. حجره‌های فوقانی و تحتانی مدرسه دراطراف آن، فعلا محل استقرار دفاترمختلف است.
در گذشته برف‌های پشت بام رواق‌ها به آن جا ریخته می‌شد. این رواق از طرف غرب به دارالعزه و از شرق به حجره‌های صحن نو و از شمال به دارالسرور و از جنوب به دارالزهد ارتباط دارد.

رواق دارالزهد در غرب رواق شیخ بهایی، تالاری مجلل و زیبا به چشم می‌خورد که سقف و دیواره‌های آن گویی با هزاران الماس آذین‌بندی شده است. سطح تمام دیوارها با آینه و به طرز باشکوهی آراسته شده است. آینه کاری سقف رواق به صورت آویز با 64 چشمه است.
این رواق از باشکوه‌ترین رواق‌های حرم امام رضا (ع) است که قدمت چندانی هم ندارد و بین سال‌های 1350 و1352 شمسی در زمان حسن زاهدی، نایب‌التولیه در جنوب شرقی ساخته شده‌ است.
در گزارشی، مراحل اوّلیۀ آماده‌سازی و ساخت رواق، سال 1348 شمسی و علت ساخت آن، استفاده از فضاهای اطراف صحن موزه (رواق امام خمینی) و تالار تشریفات ذکر شده است.
رواق دارالزهد که پایین تالار تشریفات آستانه مبارکه واقع شده، با راهرویی به دارالذکر راه می‌یابد. همچنین با سه درگاه در ضلع شرقی به مقبره شیخ بهایی متصل و از سمت غرب با چهار درگاه به راهروی تالار تشریفات مرتبط است.
دارالزهد، از سمت شمالی به رواق دارالذکر و از جنوب به رواق امام خمینی (ره) حرم امام رضا (ع) منتهی می‌شود. ابعاد این رواق 16 در 5.17 متر و ارتفاع 9.5 متر است که با احتساب فضاهای جانبی آن 290 مترمربع مساحت دارد.

رواق دارالعزه رواق کوچکی در جنوب شرقی حرم بین دو رواق دارالسلام و دارالذکر است که هیچ کتیبه‌ای در آن به چشم نمی‌خورد.
دارالعزه در اصل به معنای خانه عزت، ارجمندی، کرامت و بزرگواری است. در گذشته در محل رواق، حیاط تشریفات و آسایشگاه فراش‌ها و کشیک خانه (بیت خدام) قرار داشت. در سال‌های 1342 تا 1344 به همت تیمسار عزیزی، نایب‌التولیه وقت، پس از آینه‌کاری فضای رواق و نیز ساخت سرداب‌هایی در دو تا سه طبقه برای دفن اموات، دارالعزه نام گرفت.
در سال 1346 شمسی، هنگام تجدید بنای رواق دارالسلام، از دیوار غربی سه شاه‌نشین دارالعزه، سه درگاه به رواق دارالسلام باز شد و چون کف دارالعزه حدود یک متر بلندتر از کف رواق دارالسلام بود، جلوی این سه درگاه، نرده‌های مشبّکی از جنس سنگ مرمر سفید نصب شد.
رواق دارای پنج درگاه برای ورود و خروج زائران حرم امام رضا (ع) است که یک درگاه فضای رواق را با دو پله به شبستان مسجد گوهرشاد، یک درگاه آن را به دارالسرور در جنوب و سه درگاه ضلع غربی، رواق را به دارالذکر متصل می‌کند. در گوشۀ جنوب غربی رواق، طاقچه‌هایی سنگی برای نگهداری کتب و ادعیۀ مذهبی درون دیوار تعبیه شده است. این رواق امروزه محل عبادت آقایان است.
طول رواق دارالعزه حرم امام رضا (ع)، 5. 11 و عرض آن بین 5.3 و 70 .7 متر متفاوت است و در مجموع 73 متر مربع مساحت دارد. کف رواق دارالعزه و ازارۀ آن را تا ارتفاع 5.1 متر با سنگ مرمر زینت داده‌اند و بالای ازاره‏ دیوارها و سقف آن به صورت کاربندی و رسمی همه با آینه‌‏کاری جلوه پیدا کرده‌اند.
 

رواق دارالسلام در شرق رواق دارالحُفّاظ و در رواقی که به محراب آیینه‌کاریِ زیبایی تزئین شده و در کنار آن صفّه و ایوانی برای نشستن است، قرار دارد. ساخت این رواق را به گوهرشاد خاتون در قرن نهم هجری منسوب کرده‌اند.
البته در زمان ساخت، از آن به عنوان رواق استفاده نمی‌شد، بلکه بنای دوطبقه‌ای بود که از طبقه زیرین آن برای انبار فرش باعنوان تحویل‌خانه و از طبقه بالای آن برای آسایشگاه فراشان بهره می‌بردند و به گنبد اپک میرزا شناخته می‌شد؛ این بنا در سال 1338 شمسی به یک رواق بزرگ تبدیل شد و دارالسلام نام گرفت.
آرایه‌های هنری رواق دارالسلام حرم امام رضا (ع) شامل آینه‌کاری، رسمی‌بندی و مقرنس‌کاری می‌شود و کف و ازاره آن تا 165 سانتی‌متر با سنگ مرمر یشمی پوشیده شده است.
این رواق از شمال با دو راهرو به گنبد حاتم‌خانی و از سمت شرقی با در طلای نفیس دیگری به رواق دارالسرور می‌پیوندد. طول رواق 20 متر، عرض آن 10 متر و ارتفاع آن به 5.9 متر می‌رسد که در مجموع با فضاهای جانبی 227 متر مربع مساحت دارد.

شیخ محمد عارف عباسی مشهور به «پیر پالاندوز» از عرفا و پیران سلسله ذهبیه است که در نیمه دوم قرن دهم هجری قمری ولادت یافت. ایشان متولد روستای کارند مشهد و معاصر شیخ بهایی بوده‌اند. او علاوه بر اینکه در عرفان به مقامات بلندی دست یافت، در کیمیاگری و خطاطی متبحر بود.
شیخ محمد عارف، با وجود اینکه از موقعیت خوبی برخوردار بود و قادر بود بدون هیچگونه سعی و تلاشی، زندگی خوبی داشته باشد، اما پالان دوزی را برای گذران زندگی خود انتخاب نمود و به همین علت لقب پالان دوز به او تعلق گرفت. او علاوه بر این که در عرفان به مقامات بلندی دست یافت، در کیمیاگری و خطاطی نیز متبحر بود. شیخ محمد، در خط ثلث استاد بوده و نگارش هفت سوره از قرآن ، به خط خوش ایشان موجود است. شیخ محمد عارف، بر مبنای باور توحیدی خود و توکل بر خدا و ذکر تشکر، خدمت، طاعت،  قناعت و ایثار که از صفات عارفان است، به جستجوی راه معرفت پرداخت و مدتی از عمر خود را به کسب فیض از اهل حق، سپری نمود و به بروز کراماتی معروف شد.

آرامگاه پیر پالان دوز در قسمت شمال شرقى بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) و ابتدای خیابان نواب صفوی واقع شده است. این مقبره شامل بنایى چهارگوش با گنبدى بر فراز آن ‌و ایوانى آجرى در مقابل می باشد. در داخل بقعه، شاه نشینی است که در بالاى آن، یزدی بندی هایی انجام شده که داراى نقاشى بوده و جلوه خاصی به داخل مقبره بخشیده است.
بدنه های بنا از دوران صفویه، داراى نقاشى بوده که با گذر زمان و نفوذ رطوبت، به جز بخش کمى از آن که مرمت و بازسازی شده، بقیه از بین رفته است. در زیر کاسه گنبد نیز، ترنج زیبایى با نگاره های گیاهى نقاشی شده است. بنای اولیه این آرامگاه در زمان شاه محمد خدابنده، پدر شاه عباس صفوی، در سال ۹۸۵ هجری قمری و با همت قنبر علی بن خواجه حسین ساخته شد.

آرامگاه پیر پالاندوز در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۳۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باتوجه به حضور روزافزون زائران و مشتاقان و بازدید کنندگان محوطه و نمای این آرامگاه از سال 1376 تا 1380 مورد مرمت قرار گرفت.
 

ورودی غربی به صحن پیامبر اعظم(ص) حرم مطهر رضوی باب الکاظم(ع) می باشد.
عملیات اجرای مقرنس و کاشی‌کاری ایوان باب الکاظم(ع) به مساحت 600 متر مربع همزمان با میلاد پیامبر اکرم (ص) و امام صادق(ع)  به همت سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی به پایان رسید.
سردر ایوان باب الکاظم(ع) که ورودی ضلع غربی صحن پیامبر اعظم(ص) می باشد پیش از این همچون سردر ایوان باب الهادی(ع) با مقرنس‌های گچی و نقاشی تزیین شده بود؛ اما پس از بهره برداری از  صحن پیامبر اعظم(ص) و ایجاد هماهنگی با آرایه های هنری در دیگر بخش ها و جداره های صحن مقرر شد تا در آینده اجرای مقرنس و کاشی کاری هر دو ورودی شرقی و غربی این صحن در دستور کار قرار گرفت. در ابتدا عملیات مقرنس و کاشی‌کاری ایوان باب الهادی(ع) صورت پذیرفت و پس از آن طی حدود 4 ماه فعالیت هنری بی وقفه، عملیات اجرای مقرنس و کاشی‌کاری ایوان باب الکاظم(ع) به مساحت 600 متر مربع به پایان رسید.
ایوان باب الکاظم(ع) با عرض دهانه 75/15 متر و عمق 75/5 متر از ابعاد نامناسبی برخوردار است که با اجرای دو عدد فیلگوش داخل دهانه، نامتناسب بودن ایوان جبران و به زیبایی کار افزوده است. تعادل در طرح و رنگ با تغییر محل های موجود قابل روئیت است، بعنوان مثال طرح اسلیمی سه بند در زیر طاق اصلی و لچکی ورودی اصلی به میزان زیادی از حیث طرح و رنگ هماهنگ می باشند.
مقرنس اصلی دهانه نیز شامل 14 پا و از نوع شمسه 32 می باشد. در زیر مقرنس خط ایوان بند و در زیر آن 4 عدد قاب گره در طرفین و قسمتی از بدنه های روبرو شاه گره با حاشیه خطایی و داخل شکلهای گره طرح اسلیمی خطایی ظریف طراحی شده است.
 
پروژه ای معماری از جنس ظرافت هنر
اجرای این پروژه هنری با ظرافت ها و پیچیدگی های زیادی همراه بود که توسط اساتید برجسته معماری کشور صورت پذیرفته است و ایوان باشکوه باب الکاظم(ع) با مقرنس‌کاری، کتیبه‌های ایوان بند و ابرویی و نیز کتیبه‌های اطراف مقرنس‌ها و فیل‌گوش‌ها تزئین شده است.
طراحی و ساخت سقف و بدنه ایوان باب الکاظم(ع) همچون ایوان باب الهادی(ع) به‌منظور هماهنگی طرح و تناسبات نقوش ایوان‌های صحن پیامبر‌اعظم(ص) توسط استاد سید محمدکاظم مظلوم‌زاده از پیش‌کسوتان معماری سنتی ایران و کتابت کتیبه‌ها نیز مانند بسیاری از کتیبه های معاصر حرم مطهر رضوی توسط هنرمند حاذق استاد سید محمد حسینی‌موحد انجام پذیرفته است.
درج آیات قرآنی و القاب امام کاظم(ع)
با حضور در مقابل این ایوان باشکوه، کتیبه های چشم نواز پیش روی زائران امام مهربانی ها خواهد بود که آیات قرآنی با مضامین بشارت مؤمنان بر هدایت الهی بر روی آنها نقش بسته است. این آیات انتخابی از سوره‌های مبارکه مائده (۱۵ و ۱۶) برای خط ابرویی و آل عمران (133 الی 137) برای خط زیر مقرنس می باشد.
در ۱۲ شمسه جای گرفته در قاب‌های جانبی ایوان نیز ۵ شمسه در هر یک از اضلاع شرقی و شمالی ایوان قرار دارد که ۱۰ نام از نام‌های خداوند متعال در زمینه‌ای به رنگ سفید و با خطوط اسلیمی سبز، کتابت شده است. دو شمسه طرفین ورودی هم به القاب شریف حضرت امام کاظم(ع) متبرک شده است.
به جز این کتیبه‌ها، چهار قاب با حاشیه اسلیمی در زیر فیل‌پوش قرار دارد که شعری فارسی از شاعر بنام سدۀ نهم، بابافغان شیرازی در توصیف صحن و سرای امام رئوف(ع)، با خط ریحان در آن تحریر شده است:
مه ایوان یثرب آفتاب مشرق و مغرب/ که سقف مشهدش همسایه آمد عرش رحمان را
غبار آستانش دیده‌ها را می‌کند روشن/ صفای مرقدش بخشد صفا آئینۀ جان را
 

ورودی «باب الرضا(ع)» یکی از ورودی ‎های اصلی حرم مطهر امام رضا(ع) است که در صحن پیامبر اعظم (ص) (بزرگ‌ترین صحن حرم مطهر) قرار گرفته است.
این ورودی که در خیابان امام رضا(ع) و میدان بیت‌المقدس (فلکه آب) واقع شده، در طرح توسعه حرم امام رضا(ع) در سال ۱۳۸۱ش تجدید بنا شد. باب الرضا در کنار باب الجواد، ورودی‌های سمت جنوبی هستند و به صحن پیامبر اعظم(ص) (صحن جامع رضوی)، بزرگ‌ترین صحن حرم رضوی متصل می‌شوند.
 

مهمانسرای امام رضا(ع) مشهد بیش از یکصد سال غذای خدام امام رضا را تهیه کرده و تا پیش از این در صحن آزادی قرار داشته است . از مهمانسرا حضرت رضا(ع) در متون گذشته با عنوان کارخانه زواری و یا مهمانخانه زواری از آن یاد شده است. کارخانه خدامی و کارخانه زواری از یکدیگر جدا بوده که غذای خدام و زوار در دو مکان مجزا از یکدیگر طبخ می شد. 
در حال حاضر دو مهمانسرا داخل حرم مطهر رضوی وجود دارد که ورودی مهمانسرای شماره 1 یا همان "مهمانسرای حر" از بست شیخ نواب صفوی و ورودی مهمانسرای شماره 2 (مهمانسرانی غدیر)، غرب صحن غدیر است.
مهمانسرای حرم مطهر امام رضا روزانه با ده ها هزار پرس و در سه وعده غذایی از زائران خود پذیرایی می کند. در سال های گذشته توزیع کارت های غذایی حضرت به صورت تصادفی بین مسافران و زائران مشهد، در مساجد، ایستگاه های راه آهن، هتل ها و یا به ازای برخی نذورات، به زائران اهدا می شد. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی روش های قبلی کمرنگ و به تدریج حذف شده اند. جدیدترین روش های دریافت غذای حضرت استفاده از نرم افزار نسیم رضوان و سامانه پیامکی 8800 است.
ساختمان مهمانسرای حر دارای چند سالن در طبقات مختلف است. مساحت هر طبقۀ ساختمان مهمانسرا حدود ۷۰۰ متر است و ظرفیت هر سالن حدود ۴۶۰ نفر است. در طبقۀ همکف نیز دو سالن مخصوص غذای بیرون‌بر به‌صورت مجزا برای خانم‌ها و آقایان و یک سالن ۲۴۰نفری مخصوص سرو غذای خدام قرار دارد. از اواخر سال ۱۴۰۲، پخت غذای مهمانسرای حر به آشپزخانۀ مرکزی امام‌رضا(علیه‌السلام)، واقع در بلوار چمن منتقل شد.

میزبانی شایسته از خیل عظیم زائران حضرت رضا(ع) همواره یکی از مهمترین دغدغه های خادمان حضرت در آستان قدس رضوی بوده است. یکی از اسباب پذیرایی تامین جای پارک برای زائران و مجاورانی است که در طول روز و شب و از دور و نزدیک مشرف به زیارت حضرت دوست می شوند. آستان قدس رضوی فرای وظایف خود و در حد امکان تاکنون سعی بر ایجاد و ساماندهی فضای پارک برای زائران رضوی کرده است. بخش مهمی از این فضای پارک همزمان با ساخت زیرگذر حرم مطهر رضوی و در فضای زیرسطحی در مجاورت این گذرگاه ایجاد شد. در این بستر سازی و در مساحتی حدود 100 هزار مترمربع چهار پارکینگ با گنجایش 2000 جای پارک تعبیه شد.

فضای پارکینگ زیرسطحی سه با ظرفیت حدود 400 جای پارک که ورودی آن از ورودی به زیرگذر در خیابان نواب صفوی می باشد در اختیار زائران قرار گرفته است.

دانشگاه علوم اسلامی رضوی اولین مجموعه با رویکرد تلفیقی حوزوی دانشگاهی در ایران است که در هجدهم مرداد 1363 همزمان با تشکیل نخستین کنگره جهانی امام رضا علیه السلام رسماً افتتاح شد؛ مجموعه‌ای برآمده از دو مدرسۀ قدیمی و باسابقه میرزا جعفر و خیرات‌خان که در سال 1374 با تصویب اساسنامة آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی، برنامة آموزشی آن به تصویب شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم رسید.
این دانشگاه با تأکید بر اصالت حوزوی و با رسالت تربیت فقیه، مبلغ، محقق و مدرس در رشته‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی، به جذب و تربیت طلبه دانشجویان در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری اهتمام داشته و دارد.

پروژه مسقف کردن صحن جمهوری اسلامی حرم مطهر امام رضا(ع) و ایجاد رواق بزرگ امیرالمؤمنین(ع) را باید از جمله طرح‌های بزرگ و متفاوت آستان قدس رضوی دانست که پس از انجام مطالعات فراوان و کسب نظرات خبرگان حوزه معماری، سازه و تزئینات عملیات اجرایی آن در بهمن ماه سال جاری با تولیت آستان قدس رضوی، قائم مقام تولیت آستان قدس رضوی، شهردار مشهد مقدس و جمعی از مدیران شهری و استانی در دارالقرآن الکریم حرم مطهر رضوی آغاز شد.
رواق امیرالمؤمنین(ع) ۱۳هزار مترمربع زیربنا، ۷هزار مترمربع فضای مسقف و ۶هزار مترمربع فضای روباز خواهد داشت و با تکمیل ساخت این رواق که ۲۴ ماه به طول می‌انجامد، ۱۶ درصد به فضای زیارتی حرم مطهر امام رضا(ع) اضافه خواهد شد.
نیاز سنجی و طراحی این پروژه براساس درخواست های زائران و نظر مستقیم تولیت معزز آستان قدس رضوی با هدف افزایش فضای مسقف زیارتی در نیمه ضلع جنوبی صحن جمهوری حرم مطهر رضوی بوده شده است که در کنار ایجاد رواقی مسقف به نام رواق امیرالمؤمنین(ع) در این صحن، فضای پشت بام آن به عنوان صحن بام در اختیار زائران برای زیارت قرار بگیرد که در نوع خود برای اولین بار در حرم امام رضا(ع) اتفاق می افتد.
مطالعات و طراحی این پروژه ویژه توسط سه کارگروه نخبگانی با حضور بیش از 20 استاد برجسته در حوزه معماری کشور مورد ارزیابی قرار گرفته است.
ایجاد رواق امیرالمؤمنین(ع) با مسقف کردن نیمه جنوبی صحن جمهوری اسلامی اتفاق می افتد که باتوجه به شکل هندسی این صحن بزرگ می توان گفت 50 درصد از فضای آن به اجرای این پروژه تخصیص یافته و تا پایان عملیات اجرایی تبدیل به کارگاهی عمرانی خواهد شد. البته در تمام مدت اجرای این پروژه، نیمه شمالی صحن جهت عبور و مرور و تشرف زائران باز می باشد و تمامی تمهیدات صورت گرفته به گونه ای است که مشکلی در زیارت زائران حاضر در صحن جمهوری پیش نیاید.
زائران در سرتاسر رواق سرپوشیده امیرالمؤمنین(ع) شاهد معماری متفاوت و استفاده از تزئینات فاخر چوبی در سقف و ستون ها خواهند بود که بر گرفته از معماری خراسان قدیم می باشد.

تجربه ای جدید از زیارت بام پیش روی زائران

طراحی های صورت گرفته در بام رواق امیرالمؤمنین(ع) به صورتی است تا فضای زیارتی روباز با تزئیناتی ملایم و رعایت ایمنی برای زائران و با دیدی مشرف به گنبد مطهر فراهم شود. اتفاقی که برای اولین بار صورت می گیرد و تجربه ای جدید از زیارت را پیش روی زائران علی ابن موسی الرضا(ع) قرار می دهد.
دسترسی به این صحن بام از طریق پله برقی، پله ها و آسانسور فراهم خواهد شد. همچنین از المان های نوری در این فضا به نحوی استفاده شده تا بدون ایجاد آلودگی نوری و خودنمایی در مقابل نشانه های اصلی همچون گنبد مطهر، گنبد مسجد گوهرشاد و مناره ها امکان زیارت برای زائران در شب فراهم شود.

پایبندی به معماری قدیمی صحن جمهوری

پایبندی به معماری قدیمی صحن جمهوری از ویژگی های اصلی اجرای پروژه رواق امیرالمؤمنین(ع) توسط مجریان این طرح می باشد و تخریب ها در آن در حداقل ترین شکل ممکن انجام می شود و نمای جداره ها و مناره موجود در این صحن حفظ خواهد شد و عین به عین استفاده می شود.
بر همین مبنا و براساس تدابیر اندیشه شده نماهای جداره سر در جنوبی صحن جمهوری در این پروژه جزء به جزء جدا و شناسنامه دار می شود و به سر در جدید رواق امیرالمومنین(ع) در صحن جمهوری منتقل می شود.
اما یکی از مهم ترین چالش های پیش روی مسقف کردن صحن جمهوری اسلامی، تقویت فونداسیون این سازه در عمق حدود منفی 20 متر می باشد. باتوجه به اینکه در طبقه زیرین صحن جمهوری اسلامی قبور وجود دارد، انجام این عملیات و تقویت خاک زیرین سازه با روشی منحصر به فرد بدون تخریب قبور و بستن آرامگاه صورت می پذیرد.
انتقال گلدسته از انتهای ضلع جنوبی صحن جمهوری اسلامی به میانه این صحن، یکی دیگر از نقاط عطف پیش روی این پروژه می باشد که با تمهیدات صورت گرفته این سازه بزرگ به میزان 70 متر جابجا خواهد شد.
شایان ذکر است صحن جمهوری اسلامی در غرب حرم امام رضا (ع) واقع شده و کار احداث آن در سال ۱۳۶۰ آغاز و در سال ۱۳۶۸ به بهره‌برداری رسید و هم اکنون 33 سال است که این صحن پذیرای زائران حرم رضوی است. 

اطلاعات بیشتر...

رواق دارالشرف حرم امام رضا (ع) با 140 متر مربع مساحت در شمال غربی روضه منوره واقع شده است. این بنا که در شمال دارالسیاده و شرق دارالولایه جای دارد، درگذشته با نام راهرو سقاخانه معروف بوده و به ایوان طلای صحن انقلاب متصل می‌شد؛ بنای مربوطه در سال 43، پس از تعمیرات و تزئیناتی به صورت رواقی مستقل درآمد. ازاره رواق دارالشرف حرم امام رضا (ع)، سنگ مرمر، بالای ازاره دور تا دور دیوار کمربندی از کاشی به صورت کتیبه‌ای ممتاز تزئین یافته و سوره «مدثر» را به خط ثلث دربردارد. در پایان سوره، نام خطاط آن، رضوان و تاریخ 1368 قمری مکتوب است. دیوار وسقف رواق دارالشرف حرم امام رضا (ع) هم با سبکی بسیار زیبا از آیینه‌کاری تزئین شده است.

رواق توحیدخانه از رواق‌های قدیمی حرم است که در شمال بقعه مطهر واقع شده است و ساخت آن را به ملامحسن فیض کاشانی از علمای دورۀ صفوی نسبت می‌‌دهند.
این رواق، از سمت جنوب به رواق دارالفیض و دارالشکر، از شرق از طریق یک گذرگاه به رواق گنبد الله‌وردیخان، از غرب به ایوان طلای نادری و از شمال از طریق پنجره فولاد به صحن انقلاب متصل است و از پشت پنجره فولاد، ضریح مطهر نمایان است.
ابعاد رواق توحیدخانه حرم امام رضا (ع)، 6.8 × 35.7 و ارتفاع آن 15 متر است؛ این رواق، سقفی گنبدی‌شکل دارد که در مرکز آن، یک نورگیر هشت‌ضلعی تعبیه شده است.
کف توحیدخانه از سنگ خلج و ازارۀ آن به ارتفاع 6.1 متر، از سنگ مرمر است که با نقوش اسلیمی و ختایی منبّت‌کاری شده است. طرح‌های ازاره، اثر نقاش و تذهیب‌‌‌کار کاشانی، سیدباقر قمصری و مربوط به سال 1250 قمری است.
در بالای ازاره رواق توحیدخانه حرم امام رضا (ع)، کتیبه‌ای به عرض 50 سانتیمتر به خط ثلث، متضمن دعای 12 امام خواجه نصیرالدین طوسی، بر روی سنگ درج شده که عبارات آن در بعضی قسمت‌ها تکرار شده است.
عبارت انتهای این کتیبه بر تعمیر رواق به‌دستور عضدالملک متولی‌باشی آستانه در 1276 قمری اشاره دارد. در کتیبه بالای ازاره قسمت جنوبی توحیدخانه نیز، قصیده‌ای از خاقانی در منقبت حضرت رضا(ع) به خط نستعلیق درج است. سقف و دیوارهای رواق ، آینه‌کاری و مزیّن به رسمی‌بندی، مقرنس‌کاری، نقوش اسلیمی، شمسه و انواع گره‌های هندسی است.
رواق توحیدخانه حرم امام رضا (ع) به دلیل آسیب‌دیدگی سقف و آینه‌کاری آن بر اثر رطوبت، در سال 1334 شمسی به‌طور کامل بازسازی شد.
بزرگانی مثل میرزا مهدی اصفهانی، سید جواد خامنه‌ای ( پدر مقام معظم رهبری) و سیدعبدالله شیرازی دراین رواق مدفون هستند.

به روایت تاریخ، سنگ‌بنای صحن آزادی حرم امام رضا (ع) در سال 1233 قمری و در زمان فتحعلی‌شاه قاجار گذاشته شده‌ است؛ این صحن با ابعاد 81×51 متر در شرق حرم مطهر و پایین پای مبارک قرار دارد.
سبک معماری و شیوه بنای صحن آزادی، به بنای صحن انقلاب شباهت دارد و تقریباً به تقلید از آن ساخته‌ شده‌ است.
پس از انقلاب اسلامی، ایوان‌‌ها و سردرهای بزرگ صحن آزادی حرم امام رضا (ع) مرمت شد. کاشی‌های رنگارنگ آن از دوران محمدشاه قاجار، سالهاست که در دل دیوارهای اینجا جا خوش کرده اند و از آن دل نمی کنند. رواق‌‌های دارالضیافه، دارالسعاده و دارالسرور در غرب، بست شیخ حر عاملی در شمال و رواق امام خمینی (ره) در جنوب صحن آزادی قرار دارند و از شرق به خیابان نواب صفوی راه دارد.
این صحن به شیوه معماری اسلامی، حجیم‌سازی شده و چهار ایوان باشکوه و به‌قرینه یکدیگر دارد: ایوان غربی یا ایوان طلا، ایوان شمالی، ایوان جنوبی و ایوان شرقی.

ورودی شرقی به صحن پیامبر اعظم(ص) حرم مطهر رضوی باب الهادی(ع) نام دارد.
عملیات اجرای مقرنس و کاشی کاری‌ ایوان باب الهادی(ع) به وسعت 600 متر مربع در راستای هماهنگی با دیگر ایوان های صحن پیامبراعظم(ص) صورت پذیرفت تا تشرف زائران حرم‌رضوی و خوشامدگویی به آن‌ها از میان نقوش و رنگ‌های دل‌نواز انجام شود.
تزئینات این ایوان متشکل از چند بخش اصلی است و طراحی، اجرای مقرنس و کاشی‌کاری برعهده استاد سید محمدکاظم مظلوم‌زاده، از پیش‌کسوتان معماری سنتی ایران بوده است.
مقرنس ایوان باب الهادی شامل چهارده ردیف است که در رأس آن شمسه‌ای زیبا قرار گرفته است و در ساخت آن بیش از سیصد مترمربع کاشی معرق کار شده است. در کاشی‌کاری اضلاع جانبی ایوان با مساحت حدود ۲۵۰ مترمربع نیز دوازده شمسه قرار گفته است.
همچنین در این ایوان، فیل‌پوش‌های جفت دو طرف بازشوی ورودی اصلی، کتیبه‌های ایوان‌بند و ابرویی و قاب معرق در مرکز ایوان خودنمایی می‌کند و زیر آن در قاب کاشی نام ایوان، یعنی «باب‌الهادی (ع)» نقش بسته است.
از دیگر ویژگی‌های این ایوان، کتیبه‌های چشم‌نواز آن است که علاوه بر خودنمایی مفاهیم بلند قرآنی با خط خوش استاد سید محمد حسینی موحد، طراحی نقوش زمینه کتیبه‌ها و کاشی‌کاری ظریف آن نیز ترکیبی روح‌انگیز از متن و رنگ در مقابل دیدگان زائران قرار داده است.
 

چایخانه غدیر مشابه چایخانه‌های حضرت رضا(ع) در صحن‌های کوثر، امام حسن(ع) و باغ رضوان با تأکید تولیت آستان قدس رضوی مبنی بر میزبانی شایسته از شیفتگان این امام رئوف و ایجاد فضایی معنوی برای رفع خستگی زائران مشغول به فعالیت است.
این چایخانه‌ همه روزه از ساعت ۱۵ تا ۲۲ با توزیع چای شیرین پذیرای زائران و مجاوران بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) است. ساعت کار آن در صورت مشارکت موکب‌داران به ویژه در ایام مناسبتی افزایش می‌یابد و در شیفت صبح نیز فعال خواهد بود.
با توجه به فعالیت سایر چایخانه‌های حضرت رضا(ع) پیش‌بینی می‌شود به طور میانگین روزانه 20 تا 25 هزار لیوان چای متبرک با مصرف ۱۰۰ کیلوگرم شکر و ۲۰ کیلوگرم چای با تشکیل صف‌های منظم و مجزای خواهران و برادران در این چایخانه نیز توزیع شود. 
تمامی وسایل و امکانات داخل چایخانه‌‌های حضرت رضا(ع) از جمله سماورها، قوری‌ها و... با مشارکت ناذران و خیران حرم مطهر رضوی تهیه شده است چنان‌که در هر چایخانه به طور میانگین هزار و 200 لیوان در چرخه استفاده وجود دارد.
علاوه بر چای، دیگر اقلام متبرک از جمله شربت، کیک و... نیز در طول سال به ویژه در ایام مناسبتی در این چایخانه همچون سایر چایخانه‌های حرم مطهر رضوی توزیع می‌شود. 

مدرسه پریزاد حرم امام رضا (ع)، همزمان با مسجد گوهرشاد در عهد تیموریان با معماری زیبایی ساخته شده است که به گفته برخی، به همت پریزاد خانم، ندیمه گوهرشادآغا بنا شد. متأسفانه عمده کتیبه‌های اولیه مدرسه در حین مرمت‌های پیشین از بین رفته، در نتیجه سال احداث بنا و نام و القاب بانی آن نامشخص مانده است.
این مدرسه که هنگام تأسیس در حاشیه بازار زنجیر قرار داشت، از شمال به مدرسه بالاسر (دارالولایه)، از شرق به دارالسیاده، از جنوب به مسجد گوهرشاد و از غرب به بازار زنجیر منتهی می‌شد.
مدرسه پریزاد حرم امام رضا (ع) که ثبت ملی نیز شده است، اکنون در ضلع غربی بیوتات بالاسر بقعه مطهر امام رضا (ع)، روبه‌روی مدرسه دو در و در جنب رواق بزرگ دارالولایه واقع است و محلی برای پاسخگویی به سئوالات دینی زائران رضوی می باشد.
این مدرسه به مساحت 300 متر مربع در دو طبقه، شامل 22 حجره و چهار ایوان در چهار سمت حیاط کوچک مدرسه است. پیشانی ایوانچه حجره‌ها و نمای داخل ایوان‌ها با کاشی‌های معرق و گچ‌بری تزیین شده است.
عمده تزیینات ساختمان مدرسه پریزاد حرم امام رضا (ع)، مربوط به ایوان شرقی آن می‌شود؛ نمای داخلی این ایوان، تلفیقی از آجرنما و کاشی معرق با ترنج‌های چهارپر منظم است. در طرفین و قسمت فوقانی درِ ایوان، کتیبه زیبایی به خط ثلث و با رنگ سفید بر کاشی معرق آبی، شامل چندین حدیث درباره جایگاه تعلیم و تعلم و موازی با آن عبارت‌هایی به خط کوفی ریز با حروفی به‌شکل مورب و گاه راست، به رنگ کهربایی، حک شده است.
بر اساس کتیبه نصب شده بر سر در بیرونی مدرسه، نجفقلی‌خان بیگلربیگی قندهار، بنای مدرسه را در زمان شاه‌سلیمان صفوی به سال 1091 قمری تعمیر کرده است.
همچنین، وقف‌نامه‌ای منسوب به پریزاد خانم وجود دارد که در آن تولیت مدرسه و موقوفات آن را شامل املاک و دکان‌هایی در مشهد و اطراف آن، به شوهرش میرزامحمدمیرک الحسینی، خادم سرکار فیض آثار روضه رضوی واگذار کرده است؛ اما اصالت این وقف‌نامه باتوجه به سبک نگارش آن و نیز عدم تأیید میرزا نصرالله مجتهد، از عالمان خراسان در قرن سیزدهم، محل تردید است. فریزر سیاح دوره قاجار، شمار طلاب مدرسه را 20  تا 30 نفر ذکر کرده است.
 

ناحیه مرکزی حرم مطهر به عنوان یک ناحیه تاریخی چندصد ساله به دلیل ساخت و سازهای مختلف در ادوار دوران، در سطح بام خود دارای پوشش های مختلف، تنوع فرم و شکل در تراز های مختلف باشد که همین امر آشفتگی بصری را ایجاد کرده است. همچنین وجود تاسیسات هوارسانی، تهویه هوا و عبور لوله ها و کانال ها موجب شده است تا این آشفتگی بصری به جز از نماهای بالا، از دید زائران داخل صحن ها نیز بیشتر به چشم آید. در کنار این نازیبایی های بصری، مستهلک شدن بیشتر این تاسیسات موجود روی بام ها، موجب شد تا سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی تصمیم بر تعویض، بهسازی تاسیسات و زیباسازی بام های اطراف گند منور مضجع شریف امام رضا(ع) بگیرد.

ساماندهی 10 هزار متر مربع از پشت بام های حرم مطهر

در اجرای بخش مهمی از این طرح که در راستای مرمت و زیباسازی ابنیه موجود در اطراف گنبد منور حرم مطهر امام رضا(ع) انجام می شود، جمع آوری، سبک سازی و باربرداری تاسیسات از روی بام ها که غالبا بناهای خشتی و قدیمی می باشند صورت می پذیرد و در بخشی از پشت بام ها با اجرای سازه ها و پوسته های بتنی سبک از وزن گنبدهای آجری کاسته می شود و مقاومت خوبی در برابر وضعیت های مختلف آب و هوایی و حریق را ایجاد می کند.
این ساماندهی در مساحتی به حدود 1500 مترمربع در ضلع شرقی روضه منوره و 3500 مترمربع در محدوده شمالی شامل دارالولایه و 1000 مترمربع در محدوده جنوبی شبستان های علوی و نجف آبادی و مدارس دودر و پریزاد و دیگر نقاط پشت بام های حرم صورت می پذیرد که مجموعا 10 هزار متر مربع را شامل می شود.

نوسازی و ارتقا تاسیسات هوارسانی

خیلی از تاسیسات هوارسانی، برقی و مکانیکی موجود در پشت بام های حرم با گذشت زمان مستهلک شده اند که برخی از آنها متعلق به دهه 60 می باشند و به دلیل فرسودگی سطح کیفیت تهویه مطبوع در برخی از رواق ها همچون رواق حضرت معصومه(س) کاهش یافته است. در طرح پیش رو تصمیم به جمع آوری دستگاه های هواساز و کانال های فرسوده و اصلاح برخی نواقص جزئی در هوارسانی رواق های اطراف روضه منوره گرفته شده است.
بر روی بام ها 13 سکوی تاسیساتی برای استقرار هواسازها ایجاد شده است و 13 دستگاه جدید در فواصل زمانی مختلف به پشت بام منتقل و در موقعیت مناسب نصب، ۶ عدد هواساز موجود جابجا و 5 عدد هواساز کماکان در موقعیت اولیه به فعالیت خود ادامه می دهند. همچنین 11 دستگاه قدیمی از دور سرویس دهی خارج می شوند. موقعیت نصب دستگاه های جدید بر روی بام شبستان های علوی، نجف آبادی و مسجد گوهرشاد می باشد.
جانمایی های جدید به صورتی می باشد که از تمام توان دستگاه های هواساز برای سرویس دهی به تمامی فضاهای زیارتی استفاده شود و با قرارگیری پوشش های جدید بر روی این تاسیسات علاوه بر حفاظت از این تاسیسات در شرایط مختلف آب و هوایی، منظر پشت بام ها به سبک معماری قدیم حرم مطهر قابل مشاهده می باشد و دیگر شاهد نابسامانی منظر نخواهیم بود.
همچنین در طول فرآیند اجرای این پروژه، تمامی سطح بام ها عایق بندی خواهند شد و هدایت مناسب آب ناشی از نزولات جوی مدنظر قرار می گیرد.
 

حظّ بصری پیش چشم زائران رضوی

طرح نورپردازی جامع اطراف گنبد منور حرم مطهر رضوی هم با هدف ارتقای حظّ بصری (بهره مندی بهتر و بیشتر چشمی) و افزایش تلالؤ گنبد منور حرم مطهر در ساعات مختلف شبانه روز در طول پروژه انجام خواهد شد.
اما باتوجه به حضور شبانه روزی زائران در حرم مطهر رضوی و روضه منوره امکان قطع سرویس دهی هواسازها برای انجام این پروژه به منظور تغییر و جابجایی دستگاه های هواساز میسر نیست. به همین دلیل با تدابیر صورت گرفته در تمام طول زمان پروژه با کانال کشی های موقت، هوارسانی به تمامی فضاهای زیارتی درحال انجام می باشد تا جابجایی و استقرار دستگاه های هواساز، کانال کشی ها و تاسیسات جدید به صورت کامل صورت پذیرد.
همچنین برای رفت و آمد وسایل نقلیه سنگین برای جابجایی دستگاه ها و تاسیسات باوجود حضور زائران نیز یکی دیگر از چالش های پیش رو است که تلاش می شود بدون ایجاد مزاحمت برای زائران، این اقدامات صورت پذیرد.

اطلاعات بیشتر ...